جهت احداث باغ و کاشت درختان، در مرحله اول باید طراحی باغ صورت گیرد و بر اساس نقشه مورد نظر نسبت به آماده‌سازی چاله‌های کشت اقدام نمود. البته زمین مورد نظر باید قبلاً آماده شده باشد. لذا اقدام به اضافه کردن مواد آلی در زمین نموده و سپس اقدام به شخم عمیق و عمود بر هم میشود. در صورت امکان بهتر است یک تا دو سال قبل از احداث باغ، کود سبز (ماش یا بقولات دیگر) در محل مورد نظر کشت شود و به وسیله شخم عمیق با خاک مخلوط گردد. همچنین در زمین‌هایی که قبلاً باغ بوده و در آنها محصول مشابه با محصولات قبلی یا محصولی که رابطه نزدیکی با محصولات قبلی دارد، کشت می‌شده، به خصوص درختان میوه هسته‌دار، تا حد امکان از احداث باغ جدید تا چند سال (حدود پنج سال) جلوگیری شود، در غیر این صورت حتماً باید در زمین مورد نظر، ضدعفونی آفات و بیماری‌های خاص انجام گیرد.
موقع کاشت نهال در زمین اصلی( احداث باغ)
موقع کاشت درختان با توجه به آب و هوا در محل‌ها و مناطق مختلف متفاوت خواهد بود. به طور کلی در موقع استراحت گیاه می‌توان اقدام به تغییر محل آن نمود. معمولاً در مناطق سرد معتدل یا مناطق سردی که زمستان سخت دارند، در فصل زمستان درختان میوه عموماً در استراحت هستند و در این مناطق در دو فصل اواخر پائیز یا اواخر زمستان و قبل از بیدار شدن درختان می‌توان به این کار مبادرت ورزید. اگر سرمای زمستان به اندازه‌ای شدید نیست که خطر یخبندان زیاد و سرمازدگی ریشه نهال وجود داشته باشد، کشت درخت در اواخر پائیز مناسب‌تر است زیرا موجب جلو افتادن رشد نهال در بهار سال بعد میشود.
کودریزی داخل چاله
نیاز غذایی یک درخت میوه معمولاً از الگوی رشد کلی آن تبعیت می‌کند. در اوایل بهار نیاز غذایی درخت به وسیله عناصر غذایی حاصل از سوخت و ساز گیاهی که در پاییز سال قبل در ریشه‌ها و بافت‌های چوبی ذخیره شده‌اند، تأمین میشود. در طول فصل رشد درخت، رشد کلی آن نیز افزایش می‌یابد که حداکثر آن در اوایل بهار و سپس مجدداً در زمان برداشت، در اواخر تابستان و اوایل پاییز می‌باشد.
با وجود اینکه قبلاً به تمام زمین کود حیوانی داده شده، می‌توان در موقع کشت درخت نیز مقدار کافی کود حیوانی کاملاً پوسیده (هر چاله 5 تا 10 کیلوگرم) و حتی‌المقدور کودهای پتاسیم و فسفر که دیرتر حل و جذب میشود، با خاک زراعی و سطحی چالهها که جدا از خاک زیرین چالهها ریخته شده است مخلوط کرده و داخل چاله ریخته، زیرا اولاً چنان که می‌دانیم درخت مدت زیادی باید در محل خود بماند و از طرف دیگر کود دادن ریشه پس از کاشت کار دشواری است. ثانياً کودهای فسفر و پتاس که پس از کشت به باغ داده می‌شوند در اثر قدرت جذب خاک، در سطح فوقانی باقی مانده و به موقع به اعماق ریشه درخت نمی‌رسد.
پس از قرار دادن ریشه نهال روی مخلوط کود و خاک سطحی، بقيه چالهها نیز با همان مخلوط خاک و کود پر میشود.
توجه!
- از مصرف هرگونه کود شیمیایی در تماس مستقیم با ریشه نهال خودداری شود.
- باید دقت کرد که نهال‌های کوچک و ضعیف نسبت به کودهای مورد استفاده حساس بوده و اصطلاحاً می‌سوزند و از بین می‌روند.
نظریه دیگر در مورد کود دادن به نهال تازه کشت شده این است که با عمق بیشتری چاله را کنده و در ته چاله حدود 5 تا 10 کیلو کود دامی پوسیده ریخته شود و روی آن را با خاک پوشانیده و سپس عمل کشت را انجام داده، به گونه‌ای که در سال اول، ریشه با کود در تماس نباشد ولی با رشد ریشه، در سال دوم، منبع کودی ته چاله در اختیار ریشه قرار گیرد.
استفاده از سوپر جاذب‌ها در کشت نهال
سوپر جاذب‌ها، یک ماده افزودنی در خاک هستند که ضمن برخورداری از سرعت و ظرفیت زیاد جذب آب، به مثابه آب‌انبارهای کوچکی عمل کرده و در موقع نیاز ریشه، به راحتی آب و مواد غذایی محلول در آب را در اختیار ریشه گیاه قرار می‌دهند. مقدار آبی که در خاک ذخیره میشود به ظرفیت نگهداری رطوبت خاک نیز بستگی دارد. استفاده از این مواد در هنگام کاشتن درختان، بوته‌ها و نهال‌ها و همچنین درختان کاشته شده بسیار مفید و مؤثر است. به طوری که سوپرجاذب، میزان مرگ و میر ناشی از تنش‌های انتقال نهال را به حد چشمگیری کاهش داده و به رشد ریشه کمک می‌نماید و در نهایت باعث تسریع در رشد گیاه و تولید بهینه محصول میشود. برای هر نهال حدود 200 تا 300 گرم از سوپر جاذب را با مخلوط خاک چاله مخلوط کرده و اقدام به کاشت نهال می‌کنیم.
آرایش ریشه‌ها
با توجه به شیوه تولید نهال در خزانه، در این مدت نهال‌ها دارای ریشه قوی می‌شوند که در هنگام جابه جایی درخت و انتقال به بستر اصلی، تعدادی از ریشه‌ها صدمه می‌بینند و قطع می‌شوند، بنابراین لازم است به هنگام کاشت نهال در بستر اصلی، ریشه‌های قطع شده و ناصاف یا زخمی یا ریشه‌هایی را که بیش از حد طولانی هستند؛ قطع شوند. به این عمل آرایش ریشه‌ها گفته میشود.
توجه!
- باید توجه داشته باشید که باید بین حجم و تاج درخت با ریشه درخت، تناسب وجود داشته باشد.
- هر چه مقدار حجم قسمت هوایی نهال بیشتر باشد، حجم ریشه را نیز باید بیشتر در نظر گرفت و اگر مقدار حجم قسمت هوایی نهال کم باشد می‌توان حجم ریشه آن را کم کرد.
در هنگام کاشت بیشتر نهال‌های میوه باید ابتدا ریشه را با یک قیچی تیز، هرس کرد تا اولاً سر ریشه اصلی قطع شود و گیاه تحریک به تولید ریشه فرعی بیشتری شود. ثانیاً سر ریشه‌ها که بیشتر در اثر کنده شدن از خاک خزانه زخمی و به طور نامرتب قطع شده، دارای یک سطح صاف شود، زیرا ریشه‌های زخمی و سر ناصاف، سریع مورد حمله انواع قارچ‌ها و باکتری‌ها قرار می‌گیرند و از بین می‌روند.
گاهی در باغ مشاهده میشود که برخی از درختان چند ساله، رشد رویشی بیش از حد دارند و به اصطلاح درخت غرور پیدا کرده است. به منظور کم کردن رشد رویشی و اضافه کردن رشد زایشی این درخت، تعدادی از ریشه‌های آن را باید قطع کنیم. برای جلوگیری از لطمه به درخت بهتر است این کار در دو یا سه سال انجام گیرد. بدین منظور ابتدا در زمستان در سایه‌انداز درخت ابتدا نیم دایره‌ای ایجاد می‌کنیم و آن قسمت را تا عمق 30 تا 45 سانتیمتر حفر کرده و هرگونه ریشه موجود در آن را حذف می‌نماییم.
عملیات پرالیناژ
در موقع کندن نهال از خزانه نباید ریشه‌ها زخمی شوند. اما به هر صورت ممکن است تعدادی از ریشه‌ها صدمه دیده و بدین ترتیب محل صدمه دیده جای مناسبی برای ورود عوامل بیماری‌زا به ویژه قارچ‌هایی مانند پوسیدگی سفید ریشه باشد. قبل از کاشت نهال، معمولاً روی ریشه نهال عمل پرالیناژ را انجام می‌دهند.
پرالیناژ، آغشته نمودن ریشه‌ها به مخلوط رقیقی از خاک رس، کود تازه گاوی، قارچ‌کش و خاکستر است. این عمل علاوه بر ضد عفونی کردن ریشه از عوامل بیماری‌زا دارای چند خاصیت دیگر نیز می‌باشد، از جمله:
1- مسدود نمودن منافذ قطع شده ریشه؛
2- قرار دادن مقداری مواد غذایی توأم با رطوبت در اختیار ریشه آغشته شده.
در این روش، ریشه نهال را باید تا محل طوقه در محلول فرو برد.
مواد لازم برای تهیه محلول پرالیناژ:
- 5 کیلوگرم پهن تازه
- 10 کیلوگرم خاک رس + 1 کیلوگرم خاکستر
- 300 گرم قارچ‌کش تویسین‌ام یا قارچ‌کش‌های دیگر
- 100 لیتر آب
استقرار نهال
در موقع کاشتن نهال در چاله باید توجه داشت که آن را به همان عمقی که در خزانه در خاک بوده در خاک محل اصلی کاشت، زیرا در صورت عمیق‌تر کاشتن، ممکن است پیوند در زیر خاک قرار گرفته و ریشه بدهد. با توجه به این مطلب چون پس از کشت نهال با آبیاری پای نهال، خاک چاله کمی نشست می‌کند و این مسئله ممکن است باعث پایین رفتن ریشه شده و بعدها در اثر کود دادن و امثال آن به تدریج خاک در اطراف قسمتی از تنه قرار گیرد بنابراین نهال را باید طوری کاشت که نهال پس از نشست خاک به اندازه لازم در خاک قرار گرفته باشد.
در کاشت نهال رعایت نکات زیر ضروری است:
1- عمق کاشت باید طوری باشد که پیوندگاه (محل پیوند) دست کم چند سانتیمتر بالای سطح خاک واقع شود تا از ریشه‌دار شدن گیاه در بالای پیوند که ممکن است اثر پایه را خنثی کرده و نیز از گود افتادن درخت (یعنی قرار گرفتن طوق آن در عمق زیاد خاک) که به اصطلاح باعث خفگی آن خواهد شد، جلوگیری به عمل آید.
2- در نقاطی که باد منظم می‌وزد، رشد پیوندک باید رو به باد قرار داشته باشد تا از شکسته شدن گیاه در اثر فشار باد جلوگیری گردد. در نقاط بادخیز استفاده از قیم برای نگهداری نهال، در سال‌های اول توصیه میشود. این عمل به ویژه برای گیاهانی که روی پایه‌های پاکوتاه کننده پیوند زده شده‌اند، از اهمیت زیادی برخوردار است.
3- جهت قرار گرفتن قیم رو به باد می‌باشد تا خسارت باد حداقل باشد. در این حالت نهال کمتر در معرض باد شدید قرار خواهد گرفت.
4- پس از انجام کاشت و پر کردن گودال، باید با فشار دادن خاک اطراف نهال با پا یا بیل، خاک اطراف ریشه‌ها را به طور کامل محکم کرد تا محفظه‌های هوا در اطراف ریشه‌ها باقی نماند و همچنین مقدار نشست خاک که در اثر آبیاری به وجود می‌آید و باعث گود افتادن نهال می‌گردد به حداقل برسد.
5- باید بی‌درنگ پس از کاشت، نهال‌ها را به طور کامل آبیاری کرد. در غیر این صورت، تعداد نهال‌هایی که به اصطلاح نمی‌گیرند، بالا خواهد رفت و نیاز به کاشت مجدد یا واکاری خواهد بود. با توجه به حساسیت درختان میوه هسته‌دار به پوسیدگی طوقه باید دقت شود که طوق نهال‌ها در داخل خاک قرار نگیرد.
قيم‌گذاری نهال
هر وسیله‌ای که برای نگهداری و محافظت نهال‌های جوان به کار برده شود، قیم نامیده میشود. از انواع مختلف قیم برای محافظت یا استقرار درختان و درختچه‌ها، شکل‌دهی درختان، حفاظت از پیوند، جلوگیری از شکستن شاخه‌های پر بار و برای حمایت درختان جوان استفاده میشود. قيم‌گذاری به نوع نهال، استحکام و شکل درخت، شرایط باد مورد انتظار و میزان نگهداری بعدی بستگی دارد. بسیاری از درختان جوان می‌توانند به تنهایی بایستند، درختان دیگر ممکن است برای مقاومت در برابر باد یا رشد عمودی و مطلوب، به تکیه‌گاه نیاز داشته باشند.
پیامدهای قیم‌گذاری (در مقایسه با درختان بدون قیم):
1- رشد طولی نهال بیشتر میشود.
2- رشد قطری تنه نزدیک زمین، کمتر اما نزدیک به بست تکیه‌گاه بالایی بیشتر است.
3- ریشه‌های نهال کوچک‌تر و سطحی‌تر ایجاد می‌شوند.
4- نهال در نقطه اتکای بالایی در معرض تنش بیشتری در واحد سطح مقطع عرضی است، در صورتی که در درختان بدون قیم بیشترین تنش در مجاورت زمین حادث میشود.
5- بیش از درختان هم ارتفاع، در برابر باد مقاومت ایجاد می‌کند.
6- درخت در معرض مالش و ساییدگی ناشی از محل اتصال به قیم می‌باشد.
انواع قیم
قيم با توجه به نوع کاربرد آن، انواعی دارد که عبارت اند از:
حفاظتی، لنگری و حمایتی
هرس و سربرداری نهال
آب و املاح معدنی که توسط آوندهای چوبی در کلیه اندام‌های درخت تحت نظم خاصی در جریان است، اصطلاحاً شيره نباتی نامیده میشود. اگر هرس و عمل سربرداری به منظور چیرگی انتهایی و ممانعت از رشد جوانه‌های جانبی به موقع صورت نگیرد، شاخه‌های درخت به صورت نامنظم رشد یافته و به اطراف پراکنده می‌شوند. در نتیجه شیره نباتی نمی‌تواند به طور یکنواخت به تمام شاخه‌ها برسد. منظور از هرس که منجر به بریدن بعضی از شاخه‌های درخت میشود این است که از پخش، پراکندگی و انبوهی شاخه‌ها که مانع رسیدن نور به قسمت‌های داخلی تاج درخت میشود جلوگیری کرده و شیره نباتی به حد کافی به کلیه اعضای درخت برسد و حداکثر استفاده مطلوب برای به دست آوردن محصول مرغوب به دست آید. همان گونه که در هنگام کاشت، هرس ریشه لازم است، ایجاد تعادل بین طول نهال با مقدار ریشه آن نیز لازم می‌باشد. معمولاً انتهای ساقه را بعد از کاشت باید از ارتفاع حدود 80 تا 120 سانتیمتری، بسته به شرایط منطقه و نوع درخت، سربرداری کرد تا بدین وسیله ریشه موجود بتواند جوابگوی قسمت هوایی نهایی نهال باشد و در ضمن فرصتی به جوانه‌ها و شاخه‌های فرعی داده شود تا در سال‌های بعد، اسکلت نهال را بسازند. جوانه‌های انتهایی در سال دوم شروع به رشد کرده و در انتهای فصل رشد دوم، بسته به نوع هرس، 3 تا 4 عدد شاخه را در جهات مختلف درخت نگه داشته و عمل سربرداری را انجام می‌دهیم. این کار را در سال سوم هم انجام می‌دهیم.
منبع: کتاب تولید و پرورش درختان میوه و زینتی، رشته کشاورزی، شاخه فنی و حرفه‌ای، انتشارات سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، 1398