از مهم‌ترین وظایف یک تولیدکننده محصولات گیاهی، انجام به موقع عملیات است. در مورد شخم این وظیفه از اهمیت خاصی برخوردار است؛ زیرا تحقق حداکثری اهداف شخم، در انجام به موقع آن است. از سوی دیگر در زمان مناسب، هزینه‌های انجام کار به حداقل می‌رسد.
۱-فرصت کاشت و تغییرات احتمالی را در نظر بگیرید. زمان کاشت پس از شخم به عمق آن بستگی دارد. اگر شخم خیلی عمیق باشد، فاصله زمان شخم تا کاشت بیشتر است (۴ الی ۶ ماه) و اگر شخم سطحی باشد این فاصله کمتر می‌باشد (حدود ۱۵ روز).
توجه کنید: زمان مناسب برای انجام عملیات شخم در خاک‌های سبک بیشتر و در خاک‌های سنگین کمتر است.
۲-گاورو بودن زمین را تعیین کنید (شخم باید در رطوبت حد گاورو انجام شود).
شکل ۲۵ صفحه ۱۰۰
۳-برآورد یا تخمین خود را از شرایط آب و هوایی با استفاده از تجربه خبرگان محلی یا اطلاعات هواشناسی، جمع‌بندی کنید.
۴-داده‌های حاصل از زمان کاشت، نوع خاک و وضعیت رطوبتی خاک را تجزیه و تحلیل کرده و زمان شخم را تعیین کنید.
تعیین عمق مناسب شخم
فاصله بین کف شخم تا سطح زمین شخم نخورده را عمق شخم می‌گویند.
عمق شخم به عوامل متعددی بستگی دارد. ما باید این عوامل را به دقت بررسی کرده و با مطالعه آن عمق شخم را تعیین کنیم.
شکل ۲۶ صفحه ۱۰۱
دقت کنید: اینکه گفته می‌شود: هرچه عمق شخم بیشتر باشد، بهتر است، یک تصور یا باور غلط است.
عوامل تعیین کننده عمق شخم
۱-نوع گیاه مورد کاشت: نوع ریشه و عمق نفوذ آن در گیاهان مختلف متفاوت است برخی از گیاهان دارای ریشه‌افشان و سطحی هستند. درحالی که برخی دیگر دارای ریشه راست و عمیق می‌باشند. محصولاتی که به ساختمان و نفوذپذیری خاک حساس می‌باشند به شخم عمیق‌تری نیاز دارند. به طور مثال، بعضی از گیاهان مانند علف‌های مرتعی از تیره غلات دارای ریشه سطحی بوده و ریشه‌ها نفوذ زیادی به اعماق خاک ندارند اما ریشه ذخیره‌ای گیاهی مانند چغندرقند، قطر زیادی داشته و رشد مطلوب آن مستلزم نرمی خاک تا عمق زیادی می‌باشد.
شکل ۲۷ صفحه ۱۰۱
۲-عمق خاک زراعی: عمقی از خاک که در آن موجودات زنده و مواد آلی وجود دارد و اغلب پراکنش ریشه‌ها در آن صورت می‌گیرد را خاک زراعی می‌گویند. خاک به دو لایه رویی (سطح‌الارض) و لایه زیرین (تحت‌الارض) تقسیم می‌شود. هر دو این لایه‌ها در کشاورزی مهم هستند. در صورت لزوم بایستی به تدریج و هر چند سال یکبار مقداری از خاک زیرین را به خاک رویی اضافه کرد. بنابراین عمق شخم باید حداکثر به اندازه ضخامت لایه رویی خاک باشد.
وجود لایه متراکم یا غیرقابل نفوذ در اعماق خاک زراعی ایجاد می‌کند که این لایه با شخم عمیق شکسته شود.
عوامل مؤثر در کاهش تراکم خاک
جهت کاهش تراکم خاک رعایت موارد زیر ضروری است:
۱-به حداقل رساندن حرکت ماشین‌ها و انسان و دام در زمین
۲-خودداری از سوزاندن بقایای گیاهی
۳-رعایت تناوب زراعی در زمین
۴-انجام عملیات خاک‌ورزی هنگامی که رطوبت خاک مناسب و در حد گاورو باشد.
۵-تغییر دادن عمق کار ماشین‌ها در سال‌های متوالی
۶-استفاده از وسایلی که خاک را کمتر متراکم می‌سازد (مثلاً استفاده از گاوآهن قلمی به جای گاوآهن برگردان‌دار).
۷-استفاده از زیرشکن برای شکستن لایه‌های متراکم خاک
دقت کنید: با حفاظت از خاک، در رشد و توسعه کشاورزی منطقه خود کوشا باشید.
انواع شخم از نظر عمق
الف)شخم سطحی: شخمی است که کمتر از نصف تا یک سوم عمق خاک رویی را زیر و رو می‌کند و برای تکمیل شخم عمیق یا متوسط، زیر خاک کردن کود و بذر و از بین بردن علف‌های هرز در سال آیش، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ب)شخم متوسط: به شخمی گفته می‌شود که حدود نصف تا دو سوم خاک رویی را در برمی‌گیرد. عمق شخم از ضخامت خاک زراعی کمتر است. این شخم به منظور تهیه زمین غلات و زیر خاک کردن کود مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ج)شخم عمیق: شخمی است که تمام خاک رویی را زیر و رو کند شخم عمیق می‌گویند و عمق شخم با ضخامت خاک زراعتی برابر می‌باشد. از این شخم برای گیاهانی که ریشه‌های عمیق دارند (یونجه، پنبه، چغندرقند) استفاده می‌شود.
د)شخم خیلی عمیق: شخمی است که علاوه بر خاک رویی، بخشی از خاک زیرین را هم شامل می‌شود و عمق آن بیش از ضخامت خاک زراعی است، شخم خیلی عمیق در فصل پاییز انجام می‌گیرد.
۳-فصل شخم: عمق شخم به فصل اجرای شخم هم بستگی دارد وقتی که کشت در آخر زمستان یا ابتدای بهار باشد و بخواهیم در پاییز شخم بزنیم، این شخم می‌تواند عمیق و حتی خیلی عمیق باشد. در حالی که شخم‌های بهاره و به طور کلی شخم‌هایی که فاصله بین زمان شخم و زمان کاشت به هم نزدیک باشد، اغلب از نوع متوسط می‌باشد.
4-اهداف جانبی: گاهی شخم با هدف خاصی انجام می‌شود. بنابراین با توجه به هدف مورد نظر عمق شخم نیز تغییر می‌کند. اهدافی چون زیر خاک کردن بقایا، اختلاط کود با خاک و... نیاز به شخم‌های سطحی دارند. در حالی که شکستن سخت لایه، افزودن عمق خاک رویی و... با اجرای شخم عمیق انجام می‌شود.
منبع