بدون شک یکی از ارکان‌های اساسی احداث باغ و تولید تجاری میوه، استفاده از نهال پیوندی مرغوب، سالم، قوی و مطمئن از ارقام مختلف میوه‌های اصلاح شده و پر محصول برای هر منطقه می‌باشد؛ زیرا اگر همه شرایط در حد مطلوب تأمین گردند، ولی از نهال‌های نامرغوب، ضعیف، و غیرمطمئن از نوع رقم دلخواه استفاده شود، احداث باغ، کاری عبث و بیهوده و هدر دادن سرمایه است. چون مدتی پس از کشت، یا بسیاری از آنها خشک خواهند شد و یا این نهال‌ها به درختی ضعیف و رنجور تبدیل خواهند شد که از نظر رشد و میزان تولید محصول با درختان سالم از همان رقم قابل مقایسه نیستند. از طرفی نهال درخت میوه پس از طی دوره بلوغ رویشی که معمولاً ۳ تا ۵ سال می‌باشد، وارد مرحله باردهی می‌شود و در طول این مدت، باغ‌دار جهت حفظ، تربیت و مراقبت درختان کاشته شده سرمایه زیادی را هزینه می‌کند، بدون آنکه درآمدی داشته باشد، چنانچه نهال کشت شده مرغوب نباشد و یا دارای آلودگی و بیماری باشد، تعویض و کشت مجدد آن پس از چند سال صرف هزینه برای باغ‌دار غیرممکن و یا هزینه سنگینی به همراه دارد. لذا یکی از ارکان‌های اساسی در احداث باغ و تولید تجاری، استفاده از نهال پیوندی مرغوب با برچسب معتبر می‌باشد.
مراکز خرید نهال
نهال‌های مرغوب و سالم را به دو روش می‌توان تهیه کرد:
- تهیه نهال پیوندی از ارقام مورد نظر توسط باغ‌دار
- تهیه و خرید نهال از مؤسسات تولید کننده نهال که دارای حسن شهرت و معتبر هستند.
در تمام دنیا تهیه و تولید نهال به عهده افراد یا مؤسساتی گذاشته می‌شود که متخصص این حرفه و فن بوده و به کلیه امور این کار اشراف دارند تا طبق ضوابط و مقررات و تحت کنترل وزارت مربوطه انواع نهال سالم، مرغوب و گواهی شده را در نهالستان تولید نمایند. در موارد بخصوص درختان میوه مانند پسته که ریشه آنها به جابه‌جایی حساس است، پایه در محل اصلی کاشته شده و بعد از رشد کافی، آن را پیوند می‌زنند.
ویژگی‌های مراکز تولید نهال: داشتن افراد متخصص؛ داشتن پروانه تولید نهال؛ رعایت کردن کامل نکات فنی در نهالستان؛ ذكر اسامی ارقام میوه؛ تهیه مشخصات نهال‌های تولیدی؛ اخذ گواهی سلامت و بهداشت نهال از مراکز قانونی مربوطه؛ رعایت کردن قیمت فروش؛ در دسترس بودن آسان برای مشتریان.
انتخاب نهال مرغوب
نهال گواهی شده و مرغوب نهالی است که از نظر نوع رقم پایه و پیوندک، کاملاً مشخص و عاری از هر گونه آفت، بیماری، نماتد و علف‌های هرز انگلی باشد و از هر نظر مورد تأیید کمیته فنی نظارت بر تهیه و توزیع نهال سازمان جهاد کشاورزی و دارای گواهی سلامت و بهداشت و کنترل کیفیت باشد. تهیه نهال باید با توجه به شرایط محیطی منطقه، عوامل اقتصادی، نوع و رقم میوه انجام گیرد تا بهترین سازگاری و کیفیت را داشته باشد. بیشتر درختان میوه از طریق پیوند و تعدادی نیز از راه قلمه، خوابانیدن و بذر تکثیر می‌شوند. روش تولید نهال به هر روش که باشد، کیفیت آن بالاترین اهمیت را در رشد و باروری درخت دارد. باغداران باید کوشش کنندکه بهترین نهال ممکن را تهیه کنند، زیرا درختان حاصل از چنین نهال‌هایی نه تنها در چند سال اول باروری جبران مخارج اضافی را خواهند کرد، بلکه پس از آن نیز، نسبت به درختان حاصله از نهال‌های نامرغوب، منافع بیشتری خواهند داشت.
توجه!
باید توجه شود که پیوندک نهال خریداری شده، از درختان در حال رشد رویشی (نابالغ) تهیه نگردیده باشد. برخی موارد، نهال‌کاران از داخل خزانه خود از نهال‌های پیوند شده سال قبل اقدام به تهیه پیوندک می‌کنند که به علت دارا بودن رشد رویشی و عدم وجود جوانه بالغ در پیوندک، نهال حاصله نسبت به نهال مشابه که با پیوندک بالغ، پیوند گردیده، دیرتر به میوه می‌رسد.
نکاتی که باغداران در زمان تهیه و خرید نهال باید در نظر داشته باشند:
1- مشورت با کارشناس باغبانی منطقه؛
2- تهیه نهال از نهالستان‌های معتبر داخلی؛
3- تهیه نهال از مناطقی که به آفات و بیماری‌های قرنطینه‌ای آلوده نمی‌باشد؛
4- نظارت خریدار در زمان کندن نهال و بسته‌بندی آن در نهالستان؛
5- تهیه نهال در زمان خواب زمستانه گیاه.
نکاتی که باید در زمان کندن نهال از زمین خزانه در نظر گرفت:
1-کندن در زمان خواب؛
2-کندن بر اساس میزان تقاضای روزانه؛
3- جلوگیری از زخمی شدن اندام‌های نهال؛
4-گاورو بودن زمین نهالستان؛
5- استفاده از کارگران ماهر؛
6-استفاده از ابزار مناسب؛
7-تمیز کردن ریشه و بسته‌بندی صحیح نهال‌ها؛
8-نصب برچسب ضد رطوبت بر روی ساقه نهال؛
9- ضد عفونی کردن نهال.
تعیین تعداد نهال مورد نیاز برای خرید
اولین مرحله در تعیین تعداد درختان مورد نیاز برای کشت و احداث باغ اطلاع داشتن از ابعاد باغ و همچنین فاصله بین ردیف و روی ردیف درختان می‌باشد. از آنجایی که توسعه چتر درخت و پر شدن فضای اختصاص یافته، مهم‌ترین عامل در زود باردهی و افزایش محصول می‌باشد، باغداران اغلب نگران این موضوع می‌باشند که فاصله درختان کشت شده بسیار نزدیک باشد. عامل مهم در تعیین فاصله مطلوب ردیف، انتخاب فاصله‌ای است که درخت نور خورشید را در تمام قسمت‌ها به طور کامل دریافت کند. از آنجا که درختان میوه هم بر روی پایه‌های بذری و هم بر روی پایه‌های پاکوتاه تولید شده از روش غیرجنسی پیوند می‌شوند و همچنین ارقام درختان میوه با یکدیگر از لحاظ ارتفاع و عرض باهم متفاوت هستند، در نتیجه باغ‌دار باید فاصله بین ردیف را بر اساس پایه، رقم، سیستم تربیتی، حرکت ماشین‌آلات و عوامل دیگر انتخاب کرده و بر اساس فرمول زیر اقدام به تهيه تعداد نهال مورد نیاز خود کند:
(فاصله بین ردیف*فاصله روی ردیف) / 10000 = تعداد نهال در هکتار
دسته‌بندی نهال
پس از کندن نهال از زمین، آنها را بر اساس استاندارد موجود از نظر رشد طولی و قطر ساقه اصلی دسته‌بندی می‌کنند. نهال‌های قابل فروش بر حسب نوع رقم باید 180-100 سانتیمتر ارتفاع و 2-1سانتیمتر قطر داشته باشند. این نهال‌ها بر اساس نوع رقم در بسته‌های 25 الی 100 عددی دسته‌بندی شده و با نخ در دو قسمت، آنها را به همدیگر می‌بندند. ریشه‌های زخمی شده و طویل و شاخه‌های زائد باید حذف شوند تا نهال‌ها بهتر دسته‌بندی شوند. روی هر دسته یک برچسب که حاوی اسم رقم و نوع پایه و تعداد نهال در هر دسته می‌باشد، نصب می‌شود. برچسب بهتر است از جنس ضدآب و مقاوم باشد که در حین حمل و نقل و یا بارندگی از بین نرود.
حمل و نقل نهال
نهال‌ها را باید حتی‌المقدور ظرف مدت کمی پس از بیرون آوردن از خزانه، به محل اصلی انتقال داد، چون ریشه‌های لخت نهال‌ها که در معرض آفتاب یا بارندگی قرار می‌گیرند، به سرعت خشک می‌شوند. برای حمل و نقل نهال‌ها باید به دور ریشه‌های هر بسته، گونی کنفی مرطوبی پیچیده شود و بسته‌ها با کامیون اتاق‌دار حمل شوند. در صورت استفاده از وسیله نقلیه رو باز، در اثر حرکت و ایجاد جریان باد تا رسیدن به مقصد، ریشه نهال‌ها مقدار زیادی از رطوبت خود را از دست خواهند داد و نهال‌ها خشک می‌شوند.
پس از رسیدن نهال به مکان اصلی، چنانچه زمین آماده و چاله‌ها از قبل کنده شده بودند و هوا نیز مساعد بود، بلافاصله باید نهال را در زمین اصلی کاشت و آبیاری نمود ولی اگر زمین آماده نباشد و یاهوا نامساعد باشد، مجدداً دسته نهال‌ها را باید در گودالی زیر خاک قرار داده و آنها را آبیاری کرد تا ریشه‌ها صدمه نبینند.
ادامه دارد.....
منبع: کتاب تولید و پرورش درختان میوه و زینتی، رشته کشاورزی، شاخه فنی و حرفه‌ای، انتشارات سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، 1398