مقدمه

پرورش نشا سالم تحت شرایط محیط مناسب، بخش مهمی از تولید موفق سبزیجات به ویژه گوجه‌فرنگی است.

گام اول: امکانات (تسهیلات) مورد نیاز تولید نشا گوجه‌فرنگی

1-پس از کاشت بذر گوجه‌فرنگی، از توری (با ظرفیت ۵۰ درصد نفوذ نور) برای پوشاندن تونل‌ها (در مناطق گرمسیر) و یا تونل پلاستیکی شفاف (در مناطق سردسیر و معتدله) استفاده شود.

2-در فصل بارندگی، از پلاستیک برای پوشاندن تونل‌های توری به منظور محافظت از نشاها در برابر باران استفاده شود.

3-استفاده از تونل‌های توری ساده یا از جنس نایلون برای جلوگیری از حمله آفات حشرات مانند مگس سفید، شته‌ها و پروانه مینوز برای نشاهای جوان گوجه‌فرنگی لازم است.

4-تمام سازه‌ها باید به گونه‌ای باشند که از نشاها در برابر باران شدید، دمای کم (5 درجه سانتی‌گراد) و یا زیاد (۳۵ درجه سانتی‌گراد)، تابش شدید نور خورشید، رطوبت نسبی و قرار گرفتن در معرض آفات و بیماری‌ها محافظت کنند.

گام دوم: تهیه بذرهای سالم به منظور تولید نشا گوجه‌فرنگی

1-بذرهای سالم و تازه تولید شده گوجه‌فرنگی را از یک منبع قابل اعتماد خریداری کنید.

2-مقدار بذر مورد نیاز برای تولید نشا گوجه‌فرنگی برای هر هکتار (ارقام محدود و نامحدود رشد) 100-150 گرم است، که هر گرم حاوی ۲۵۰-300 بذر بوده و تعداد نشا در هر هکتار در زمان انتقال به زمین اصلی 26000-30000 برآورد می‌شود.

3-در رقم گوجه‌فرنگی گیلاسی (محدود و نامحدود رشد) در هر هکتار 25-35 گرم بذر لازم است که تعداد بذر معادل با ۴۵۰-550 بذر در یک گرم می‌باشد.

4-ممکن است نشا در حین انتقال به مزرعه، آسیب دیده و یا بعد از کاشت خشک شود، بنابراین ۱۵ درصد از بذر را اضافه کاشته تا نشا برای واکاری داشته باشیم.

گام سوم: آماده‌سازی محل و ظروف پرورش تولید نشا گوجه‌فرنگی

1-انتخاب روش‌های پرورش نشا بستگی به مناطق کاشت، راحتی کار و انعطاف‌پذیری دارند.

2-نشاهای گوجه‌فرنگی که در بسترهای کشت در جعبه‌های بذر رشد می‌کنند، هنگام جدا شدن نشاها برای انتقال به زمین اصلی، ریشه نشا آسیب می‌بینند. این شوک می‌تواند رشد بعدی نشا را کاهش دهد.

3-نشاهایی که در سینی نشا (دارای سلول‌های جدا) رشد می‌کنند نسبت به بقیه که در جعبه بذر رشد می‌کنند، سالم‌تر و قوی‌تر هستند.

4-جوانه‌زنی بذر معمولاً طی 3-5 روز در دمای بهینه خاک (20-30 درجه سانتی‌گراد ظاهر می‌شوند.

5-قبل از مرحله خشبی شدن ساقه‌های نشا گوجه‌فرنگی در زیر سازه‌های محافظت شده، پوشش‌های اطراف نشا را جمع‎آوری کنید.

6-نشاهایی که در سینی نشا پرورش یافته‌اند، معمولاً درصد استقرار بالایی در مزرعه دارند، زیرا ریشه‌ها در هم تنیده شده و به صورت بلوک‌های مستقل از سینی نشا بدون تنش به ریشه بیرون کشیده می‌شود.

ظروف نشا

ظروف ساخته شده از مواد زیست تخریب‌پذیر مانند برگ یا سایر مواد در دسترس، گلدان‌های کاغذی، کیسه‌های پلاستیکی به ابعاد 5-7 سانتی‌متر عرض و ۱۰ سانتی‌متر طول، گلدان‌های پلاستیکی نازک به قطر ۵-7 سانتی‌متر یا گلدان‌های پلاستیکی تجاری یا سینی‌های نشا از جمله ظروف رایج برای تولید نشا هستند.

تمام ظروف، گلدان‌ها یا سلول‌ها باید سوراخی در قسمت قاعده داشته باشند تا آب اضافی آن تخلیه شود. ظروف نشا باید کاملاً تمیز و در معرض نور خورشید قرار گرفته باشند و در صورت استفاده، با محلول یک درصد شوینده مانند کلر و وایتکس شستشو شوند.

گام چهارم: بسترهای کشت مناسب رشد نشا

1-استفاده از مواد بستر کشت بدون خاک، کوکوپیت، پیت ماس، پرلیت، ورمیکولیت و... امکان‌پذیر است.

2-برخی از بسترهای کشت مانند پیت ماس قیمت بیشتری داشته و بسترهایی به صورت غنی شده با قیمت کمتر در بازار وجود دارند.

3-قالب‌های کوکوپیت به صورت فشرده و فاقد مواد مغذی و ارزان‌تر هستند و در بیشتر موارد تولید نشایی استفاده می‌شوند.

4-کوکوپیت دارای شوری بوده، لازم است قبل از مصرف در آب خیسانده و شسته، سپس مصرف شود.

5-به کارگیری کارگر برای پرکردن سینی نشا از بستر کشت در حجم کم امکان‌پذیر است اما برای تولید کننده‌های عمده نشا لازم است این کار به صورت مکانیزه و ماشینی صورت گیرد.

6-استفاده از پیت ماس به تنهایی، نتیجه خوبی در تولید نشا گوجه‌فرنگی دارد اما به دلیل صرفه‌جویی اقتصادی، ترکیبات مختلفی از بسترهای کشت در سینی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

7-ترکیب کوکوپیت با حدود ۳۰ درصد پرلیت از ترکیبات پیشنهادی است.

8-ترکیب دیگر شامل ۵۰ درصد پیت ماس، ۲۵ درصد کوکوپیت و ۲۵ درصد پرلیت است.

9-یک ترکیب دیگر، ۳۵ درصد پیت ماس، ۳۵ درصد کوکوپیت و ۳۰ درصد پرلیت است.

گام پنجم: کاشت، آبیاری و تنک کردن

1-اگر خطر حمله بذرها توسط پاتوژن‌های قارچی یا آفات حشرات وجود دارد، با مروّجان محلی برای ضدعفونی مناسب بذر قبل از کاشت مشورت کنید.

2-در هر گلدان یا سلول از سینی نشا دو عدد بذر بکارید و سپس سطح بذرها را به اندازه قطر بذر با محیط کشت بپوشانید.

3-بعد از کاشت بذر، بستر کشت را به آرامی با یک آب‌پاش با سوراخ‌های ریز آبیاری کنید.

4-سینی‌های کشت باید روی سکوهای نشا قرار گیرند (قرار دادن آن‌ها در روی زمین علاوه بر تماس با خاک و آلودگی، در تنظیم دمای رشد اختلال ایجاد کرده و عدم یکنواختی در رشد نشاها ایجاد خواهد شد).

5-در صورت نبود سکو و یا مشکلات دیگر، اگر نشاها بایستی روی زمین قرار گیرند بین سینی‌ها و زمین با سنگریزه با بلوک سیمانی فاصله ایجاد کنید.

6-وضعیت زهکشی حفره‌های داخل بستر باید مطلوب باشد و پس از آبیاری، شاهد خروج آب اضافه از کف باشیم.

7-مرطوب بودن زیاد ریشه‌ها با آبیاری بیش از حد سبب تولید نشاها با ریشه ضعیف می‌شود.

گام ششم: خزانه تولید نشا گوجه‌فرنگی

1-در صورت نیاز به تعداد زیاد نشا، بذرهای گوجه‌فرنگی، در خزانه خاکی یا سنتی کشت می‌شود که بزرگترین مشکل در هنگام انتقال و آسیب دیدن ریشه می‌باشد (آسیب ریشه نشا عاملی برای به تأخیر انداختن رشد و یا مرگ نشا گوجه‌فرنگی است). بنابراین تولید نشاء سنتی پیشنهاد نمی‌گردد.

2-محل و اندازه بستر خزانه بسته به منطقه (معتدل و گرمسیری) مزرعه با زهکشی خوب که قبلاً گیاهان خانواده سولانسه (گوجه‌فرنگی، بادمجان، فلفل، سیب‌زمینی) در آن کاشت نشده انتخاب شود.

3-کمپوست خوب و تجزیه شده و الک شده و یا کود دامی را با مقدار ۲ کیلوگرم در هر متر مربع در خزانه بستر کشت مخلوط کنید.

4-حداقل ۱۵۰ متر مربع خزانه برای پرورش نشا برای کشت یک هکتار مورد نیاز است.

5-برای بهبود زهکشی، بسترهای خزانه باید دارای ارتفاع ۱۵ سانتی‌متر یا بیشتر و عرض ۸۰-100 سانتی‌متر باشد.

گام هفتم: روش ضدعفونی بستر خزانه

روش آفتاب‌دهی خاک خزانه روشی آسان، ایمن و مقرون به صرفه برای استریل کردن و تولید نشا گوجه‌فرنگی سالم است. به منظور آفتاب‌دهی مراحل زیر انجام شود:

1-در مرحله اول بستر خزانه آبیاری شود.

2-در مرحله دوم برای ضدعفونی خاک، پلاستیک شفاف را در سطح بستر خزانه به مدت ۳ تا ۴ هفته بپوشانید (لبه‌های پلاستیک را با خاک بپوشانید).

3-بعد از ۳ تا ۴ هفته پلاستیک را برداشته و بستر خزانه را شخم بزنید.

4-بعد از دو یا سه روز بذرهای گوجه‌فرنگی را بکارید.

5-استفاده از انرژی خورشیدی، قبل از کاشت برای از بین بردن بسیاری از آفات و عوامل بیماری‌زا و همچنین علف‌های هرز و کاهش بیماری‌های ناشی از خاک توصیه می‌شود.

6-بهترین زمان برای استفاده از نور خورشید به منظور ضدعفونی خاک، فصل خشک با درجه حرارت بالا است.

7-بذرهای گوجه‌فرنگی را به طور مساوی در ردیف‌هایی به فاصله ۵ سانتی‌متر در هر متر مربع با عمق ن0/5 سانتی‌متر بکارید و برروی بذرها یک لایه نازک کمپوست یا خاک خزانه بذر را بپوشانید.

8-برای محافظت نشا از باران و آفات حشره‌ای، از تونل‌های توری یا پلاستیکی استفاده شود. توری با مش ۱۰×20 نخ در هر سانتی‌متر مربع برای جلوگیری از ورود تمام انواع مگس سفید کافی است. بهترین توری آن‌هایی هستند که قطر نخ‌شان ظریف‌تر است. برای مثال مش ۱۲×24 نخ در سانتی‌متر مربع با قطر سوراخ 0/24 میلی‌متر و قطر نخ 0/19 میلی‌متر به مقدار 33% تهویه را کاهش می‌دهد، در صورتیکه توری با مش 10×20 نخ در سانتی‌متر مربع استاندارد می‌باشد و می‌تواند یا ۵۰% تهویه را کاهش دهد.

9-در صورت گرم بودن هوا، روزانه و در فصل خنک هر دو روز یکبار آبیاری خزانه انجام شود.

10-پس از رشد نشا در خزانه، تونل‌های شفاف را برداشته و اجازه دهید نشاها در داخل ردیف حدود ۵ سانتی‌متر رشد کنند.

11-هفته ۲-3 روز پس از ظاهر شدن اولین برگ واقعی (حدود 5-7 روز پس از کاشت) واکاری انجام شود.

12-نشاهای اضافی را می‌توان در سینی‌ها یا ظروف جداگانه‌ای برای واکاری در مزرعه نگهداری کنید.

گام هشتم: مدیریت نشا گوجه‌فرنگی در خزانه

1-مرگ نشا در خذانه به دلیل عفونت قارچی ممکن است یک ضایعه نکروتیک نزدیک خط ساقه به خاک ایجاد کند.

2-اگر ضایعه زخم در دور ساقه نشا باشد موجب مرگ کل نشا می‌شود.

3-برای جلوگیری از بروز این مشکل از قارچ‌کش تترازول نیم در هزار (0/25 گرم در نیم لیتر آب) پس از تنک کردن خزانه یک یا دوبار استفاده شود.

4-کود دهی بعد از ۷ تا ۱۰ روز در صورت مشاهده ضعیف شدن نشا و یا کمرنگ شدن رنگ سبز برروی برگ‌های نشا، تیمار می‌شوند.

5-محلول سولفات آمونیوم (۵ گرم سولفات آمونیوم در یک لیتر آب) در پایه هر نشا پاشیده شود و یا محلول نیتروفوسکا (1 گرم در 1 لیتر آب) برروی نشا اسپری شود.

6-استفاده بیش از حد ازت موجب رشد رویشی شده و نشا باریک و بلند می‌شود.

گام نهم: آماده کردن نشا برای انتقال به زمین اصلی

1-پس از سپری شدن 20-25 روز از رشد نشا گوجه‌فرنگی، برای خشبی شدن ساقه ۶ تا 9 روز قبل از انتقال به مزرعه، آبیاری را کاهش دهید.

2-تونل توری یا پلاستیک شفاف را برداشته تا نشاها در معرض نور خورشید قرار گیرند و موجب محکم شدن ساقه و انبوه شدن نشا گوجه‌فرنگی شود.

3-بین 12-14 ساعت قبل از انتقال نشا به زمین اصلی، آبیاری صورت گیرد.