برای خواندن مطالب آموزشی دیگر در مورد کشت و کار پیاز میتوانید مطالب زیر را دنبال کنید:
اصل و قدمت:
کشت و مصرف پیاز توسط قبایل مختلف آسیا، از زمانهای بسیار قدیم متداول بوده است. زادگاه اصلی آن را مناطق جنوبغربی آسیا میدانند.
اهمیت:
پیاز در ایران کاملاً شناخته شده است. خام یا سرخ کردهی آن در غذاهای مختلف به مصرف میرسد.
از اثرات دارویی بارز آن میتوان به نقش آن در جلوگیری از سرطان، از بین بردن بیخوابی، خرد کردن سنگ کلیه و مثانه اشاره کرد.
مشخصات بتانیکی:
گیاهی از خانواده سوسنیها است.
واریتههای مختلف پیاز از جنس آلیوم و گونه آلیومسپا میباشد.
پیاز گیاهی دو ساله است یعنی اگر بذر آن را بکارید در سال اول تولید برگ و پیاز میکند و اگر در سال دوم همان پیاز را بکارید به گل نشسته، تولید بذر خواهد نمود.
ریشه: افشان و بسیار سطحی است و در شرایط عادی، از 35 سانتیمتر عمق خاک تجاوز نمیکند.
ساقه: علفی، استوانهای و یکساله است که در انتهای آن گل ظاهر میشود.
گلها: در یک گل آذین چتری کروی قرار دارند. رنگ گلبرگها سفید، صورتی یا بنفش است.
بذرها: کوچک، سیاهرنگ و دارای شکل نامنظم میباشد و وزن هزار دانهی آن 2.5 تا 4 گرم است.
برای کاشت، از بذور یکساله استفاده کنید زیرا بیشتر بذور بعد از یک سال، قوهی نامیهی خود را از دست میدهند.
انواع پیاز:
انواع پیاز ایرانی:
پیاز قرمز: پیاز قرمز طارم، ری، اصفهان، آذرشهر
پیاز سفید: سفید قم، سفید کاشان
پیاز صورتی: نوشهر
پیاز بنفش: کهریزک
انواع پیاز خارجی:
به دلیل مطالعه و تحقیقات زیادی که انجام شده ارقام خارجی زیادند. در اینجا به ذکر چند نمونهی مهم اکتفا میشود.
زنیت: دارای پوستهی قهوهای روشن است و پیازهای آن درشت میباشد.
رقم آپکس: دارای پوستهی قهوهای و دیررس میباشد. خاصیت انبارداری (نگهداری) آن خوب است.
استرلینگ: دارای پیازهای سفید رنگ و به شکل کروی کاملاً یکنواخت میباشند. دارای مزهی نسبتاً شیرین (تندی ملایم) است.
رقم فرستادیشن: دارای پوستهای به رنگ قهوهای روشن میباشد. اندازهی پیازها متوسط و طعم آنها بسیار تند است. عملکرد آن در خاکهای حاوی کود دامی زیاد است.
پیاز شیرین ساوانا: دارای پوسته زرد طلایی است.
پیاز سفید کروی ساوت پورت: دارای پوستهی سفید و کروی شکل میباشد.
سومیت: دارای پوست قهوهای رنگ میباشد.
شرایط رویشی ویژه:
آب و هوا:
ارقام پیاز زیاد است و از نظر سازگاری با شرایط اقلیمی مختلف میباشند به همین دلیل در اغلب نقاط میتوانید نسبت به کاشت آن اقدام نمایید.
اگر آن را در نقاط سردسیر و روزهای بلند پرورش دهید بهترین محیط را برای رشد و پرورش آن فراهم نمودهاید.
میتوانید آن را در نواحی گرم و گرم معتدل با روزهای کوتاه نیز کشت کنید یعنی این که در نواحی گرمسیر و نیمهگرمسیر در پاییز و اوایل زمستان کشت کنید.
خاک:
پیاز را در خاکهای لیمونی سبک و حاصلخیز بکارید.
نور:
پیاز را در مکانی روشن و آفتابگیر کشت کنید.
حرارت:
برای مشاهده و حصول بهترین جوانهزنی، بذر پیاز را در حرارت حدود 24 درجهی سانتیگراد کشت کنید.
میتوانید بذر را از حدود حداقل 10 درجهی سانتیگراد تا حداکثر 30 درجهی سانتیگراد نیز کشت کنید.
برای داشتن بهترین رشد، زمان کاشت را طوری انتخاب و تنظیم نمایید که رشد رویشی پیاز بین حرارتهای 10 تا 25 درجهی سانتیگراد انجام گردد.
ویژگیهای خاص کاشت:
تهیهی زمین:
زمین را تسطیح نمایید.
در پاییز سال قبل از کاشت، 50-40 تن در هکتار کود دامی پوسیده در سطح خاک پخش کنید.
زمین را به عمق20-15 سانتیمتر شخم نمایید.
در بهار، قبل از کاشت، زمین را 3-2 بار دیسک بزنید تا تمام کلوخها خرد شود.
زمین را کرتبندی نمایید.
زمان کاشت:
در نواحی گرمسیر مانند خوزستان، بذر را در پاییز بکارید.
در نواحی نیمهگرمسیر بذر را در اوایل زمستان بکارید.
در نواحی سردسیر بذر پیاز را در اواسط فروردین بکارید.
برای به دست آوردن پیازهای درشت، میتوانید پیازهای ریز را از حدود دهم تا اواخر اسفند بکارید.
نحوهی کاشت:
پیاز را میتوانید به سه روش زیر کشت کنید:
میتوانید بذور را مستقیماً در محل اصلی کشت نمایید (بذرکاری).
میتوانید بذور را ابتدا در خزانه کاشته، سپس به محل اصلی منتقل کنید (نشاکاری).
میتوانید پیازهای ریز را بکارید و پیازهای بسیار درشت به دست آورید (غدهکاری).
کاشت مستقیم بذور در محل اصلی:
بذور را روی ردیفهایی که 30 سانتیمتر از هم فاصله دارند بکارید.
بوته را طوری تنک نمایید که فاصلهی بوتهها از هم حدود 15 سانتیمتر باشد.
کاشت بذر پیاز در خزانه:
بذر پیاز را به صورت خطی یا در هم (دستپاش) بکارید.
زمانی که ارتفاع بوتهها به 15 سانتیمتر رسید خزینه را آبیاری کرده، یک روز بعد نشاها را از خاک درآورید و در سوراخهایی که قبلاً با میخ نشا، در زمین اصلی ایجاد نمودهاید بکارید و بلافاصله آبیاری نمایید، تا از تأخیر در رشد جلوگیری کرده باشید.
کاشت پیازهای ریز:
برای به دست آوردن پیازهای بسیار درشت از پیازهای ریز (به اندازه فندق) استفاده کنید.
برای تهیهی پیازهای ریز، در سال اول بذور را به صورت متراکم بکارید، ولی به آن کود ندهید تا پیازها کوچک باقی بمانند.
پس از رسیدن، پیازهای ریز را برداشت کرده، خشک نمایید.
در سال دوم، پیازهای کوچک را به فاصلهی 15 سانتیمتر از هم بکارید. بدین ترتیب پیازهای درشتی به دست خواهید آورد.
مقدار بذر مصرفی:
برای کاشت خطی در محل اصلی، حدود 8 کیلوگرم بذر برای یک هکتار تهیه نمایید.
برای تهیهی پیازهای ریز، حدود 66 کیلوگرم بذر برای هر هکتار فراهم کنید.
برای تهیهی نشا، به منظور کاشت یک هکتار زمین حدود 2 تا 3 کیلو بذر تهیه نمایید.
عمق کاشت:
بذور را در عمق یک سانتیمتری سطح خاک کشت کنید.
برای کاشتن پیازهای ریز به نحوی عمل کنید که سر پیاز از خاک بیرون باشد.
فواصل کاشت:
هنگام کاشت در محل اصلی (کشت بذر یا کشت نشا) فواصل ردیفها را حدود 30 سانتیمتر و فواصل بوته روی ردیفها را حدود 15 سانتیمتر در نظر بگیرید.
هر قدر فاصله بذور یا نشاها یا پیازهای ریز را کمتر انتخاب کنید، پیازهای حاصله کوچکتر خواهند شد.
پوشش بذر پیاز:
در سطوح بزرگ پس از کاشت بذر، روی آن را دندانه و سپس غلتک سبک بزنید.
در سطوح کوچک، برای این که گیاه جوان بتواند به راحتی از خاک خارج شود، روی ردیف بذور را با لایهای از مواد آلی پوسیده بپوشانید.
مدت زمان سبز شدن بذور:
بذوری که کاشتهاید عموماً پس از سه هفته سبز میشوند ولی ممکن است این مدت بسته به تغییرات شرایط محیطی از ده تا سی روز متغیر باشد.
مراقبتهای داشت:
آبیاری:
بستر بذر را بلافاصله از کاشت آبیاری نمایید.
سپس به دفعات لازم، برای حفظ شرایط مرطوبی تا سر زدن گیاهان از خاک، آبیاری را ادامه دهید.
در حین آبیاری دقت نمایید که بذور جابهجا نشوند. برای این منظور از وسایلی مانند آبپاش استفاده کنید.
پس از سبز شدن بذور، حدود 7 تا 10 روز یکبار مزرعه را آبیاری کنید.
دقت کنید در زمان تشکیل غده که حدود 3 هفته قبل از برداشت است دور آبیاری را طوری تنظیم نمایید تا از سختی خاک اطراف غده که باعث بدشکلی آنها میگردد جلوگیری نمایید.
هنگامی که گیاهان شروع به رسیدن میکنند آبیاری را متوقف کنید تا خاک خشک شود.
دقت داشته باشید که آبیاری بیش از حد، باعث پوسیدن و از بین رفتن پیاز میشود. بنابراین از این اقدام خودداری کنید.
کوددهی:
3 تا 4 ماه قبل از کاشت، مقدار 40 تا 50 تن در هکتار کود دامی به زمین بدهید. در همان زمان، کودهای فسفره و پتاسه را همراه همراه با شخم با خاک مخلوط کنید.
کود ازته را به صورت سرک پس از سبز شدن بذر به خاک بدهید.
قبل از به کار بردن کودهای سهگانه شیمیایی حتماً نمونه خاک را در آزمایشگاههای خاکشناسی مورد مطالعه قرار دهید و از میزان دقیق کودهای مورد نیاز اطلاع داشته باشید و بدون مطالعه و آزمایش خاک اقدام به کودپاشی نکنید. ولی به هر حال کودهای سهگانه را به میزانهای تقریبی زیر در اختیار زمین بگذارید.
ازت: 60 تا 100 کیلوگرم در هکتار
فسفر: 100 تا 150 کیلوگرم در هکتار
پتاس: 50 تا 120 کیلوگرم در هکتار
در مزرعهای که 45 تن در هکتار محصول داده باشد میزان جذب ازت از خاک حدود 162 تا 285 کیلوگرم و میزان جذب فسفر حدود 15 تا 37 کیلوگرم و میزان جذب پتاسیم 173 تا 297 کیلوگرم از هکتار زمین میباشد. بنابراین شما باید این میزان را با کوددهی جبران کنید.
وجین و سلهشکنی:
عمل وجین و سلهشکنی را یک تا دو هفته پس از کاشت بذر انجام دهید تا علفهای هرز به نهال پیاز غلبه نکنند.
پس از هر عمل آبیاری، زمانی که زمین گاورو شد، سلهشکنی را انجام دهید. به دلیل سطحی بودن ریشهی پیاز، به هنگام سلهشکنی دقت کنید که به ریشههای آن صدمه وارد نیاید.
تنک کردن:
اگر کاشت را در محل اصلی انجام میدهید باید سه ماه پس از کاشت، عمل تنک را انجام دهید زیرا در این زمان نهالها به اندازهی کافی رشد کردهاند و شما میتوانید آنها را به عنوان پیاز سبز یا پیازچه به بازار عرضه کنید.
در حین عمل تنک کردن کاملاً دقت کنید که به ریشه بوتههایی که باید در زمین باقی بمانند آسیب وارد نیاورید.
واکاری:
اگر کاشت را در محل اصلی انجام دادهاید و قسمتهایی از مزرعه سبز نشده است آن قسمتها را دوباره بذرکاری کنید.
اگر نشاکاری کرده باشید و در قسمتهایی از مزرعه نشاها نگرفته باشند، مجدداً آن قسمتها را نشاکاری کنید.
برداشت:
زمان برداشت:
از زمانی که برگها شروع به پژمردن میکنند از آبیاری مزرعه خودداری کنید.
در مناطق گرمسیری، هنگامی که 25 تا 35 درصد برگهای گیاه پژمرده و خشک شده باشد مبادرت به برداشت نمایید.
در مناطق سردسیر، هنگامی که حدود 50 درصد برگهای گیاه پژمرده و خشک شده باشد اقدام به برداشت نمایید.
دقت کنید که در زمان برداشت، زمین باید خشک شده باشد.
نحوهی برداشت:
زمانی که برگها شروع به پژمردن میکنند برای همزمان رسیدن پیازها و برداشت یکنواخت، برگ بوتههای باقیمانده را بخوابانید (بشکنید).
خوابانیدن (شکستن) برگها روی زمین از دیر رسیدن پیاز جلوگیری میکند.
در مزارع کموسعت، پیازها را به وسیلهی ادوات دستی مانند بیل یا چنگک باغبانی برداشت نمایید.
در مزارع وسیع، پیاز را به وسیلهی ماشینهای برداشت خودکار برداشت نمایید.
پس از خارج کردن پیازها از خاک، بسته به آب و هوای محل (رطوبت و حرارت محل)، چند روز تا چند هفته محصول را در مزرعه روی زمین پخش کنید تا تمام رطوبت آن تبخیر شده و خشک گردد و پوست نازک روی آن به آسانی از بقیهی پیاز جدا گردد.
در صورتی که عمل خشک کردن را انجام ندهید، پیازها در اثر رطوبت زیاد سریعاً خواهند پوسید.
عملکرد:
بسته به نوع بذر و شرایط محیطی و وضع زمین، از 20 تا 40 تن در هکتار محصول برداشت خواهید نمود.
درجهبندی:
پیازهای یکنواخت از نظر اندازه و کیفیت و رنگ را با هم بستهبندی نمایید تا بازارپسندی بهتری داشته باشند.
نگهداری (انبارداری):
در صورتی که میزان محصول کم است برگهای خشکیده را از 10 سانتیمتر بالای غدهها قطع نموده، ریشهها را به خوبی بکنید که غده زخمی نشود.
پیازها را به وسیلهی نخ، با قسمت بالای غده که باقی گذاشتهاید به هم ببندید و در محلی نسبتاً گرم و هوای آزاد قرار دهید تا پیازها به اندازهی کافی خشک شوند. سپس محصول را به محیط انبار خشک و خنک انتقال دهید تا از خطر یخبندان زمستان در امان بماند.
در صورتی که مقدار محصول زیاد باشد به منظور عدم جذب رطوبت از زمین و جلوگیری از پوسیدگی غدهها، آنها را روی تختههایی گذاشته، برای جلوگیری از یخ زدن، روی آنها را با کاه بپوشانید.
برای جلوگیری از نفوذ باران، پیازها را در انبارهای سرپوشیده قرار دهید.
برای نگهداری بلند مدت باید پیازها را کاملاً خشک نموده، در انبارهایی با حرارت حدود صفر درجهی سانتیگراد و رطوبت نسبی 64 در جعبه قرار دهید.
غده بذرگیری:
پیازهای کاملاً سالم و مرغوب و با قطر حدود 5 تا 6 سانتیمتر را انتخاب نمایید و روی ردیفهایی که حدود 70 تا 100 سانتیمتر از هم فاصله دارند کشت نمایید.
کشت مجدد پیاز را در مناطقی با آب و هوای ملایم، میتوانید بلافاصله پس از برداشت انجام دهید.
در مناطق سردسیر میتوانید کشت مجدد را در بهار سال بعد انجام دهید.
پس از کشت مجدد پیاز، ساقهی گلدهندهی آن ظاهر میشود که به ارتفاع یک تا یک و نیم متر میرسد.
در انتهای ساقهی گل، گلهای سفید مایل به سبز و یا بنفش ظاهر میشود.
در آخر فصل بذور سیاه و زاویهدار پیاز را به دست خواهید آورد.
منبع: کتاب تولید و پرورش سبزی، شاخه کاردانش، گروه تحصیلی امور باغی، 1394.