سالآوری یا تناوب باردهی (Alternate bearing) درختان میوه از مدتها پیش شناختهشده بوده و امروزه نیز در بسیاری از درختان میوه مشکلساز است. سالآوری به عنوان عدم تمایل درختان میوه به باردهی مشابه و منظم در سالهای متمادی تعریف میشود. بنابراین به دنبال یک سال زراعی با عملکرد بالا (on-year)، یک سال زراعی با عملکرد پایین و یا بدون محصول (off-year) خواهد بود که به شدت بر عملکرد محصول تأثیرگذار است. باردهی درختان میوه تحت شرایط مساعد خاک و اقلیم، وابسته به مدیریت تغذیهای در دو سطح رشد (سطح اول در بهار و دومین سطح در پاییز) است. از آنجا که تمامی نیاز اولیه گیاه به عناصر غذایی در بهار از طریق ریشه تأمین نمیشود، ذخیره غذایی قبل از خواب نیز برای رشد اندامهای هوایی در فصل بعد لازم است. چرخه عناصر و در نتیجه قابلیت درخت بمنظور ذخیره و جابجایی مجدد آنها در بهار، به تحرک عناصر غذایی در گیاه بستگی دارد.
عامل اصلی سالآوری مهار شکوفه گل بدلیل رقابت تغذیهای با میوههای در حال رشد است. رقابت میان اندامهای رویشی و زایشی (رقابت با میوههای در حال رشد در طول تابستان) باعث کاهش تولید شاخههای جدید در طول سال پُر بازده (on-year) و تولید تعداد کمتر گل میشود. در بسیاری ازگونهها در طی سال باردهی سنگین جوانههای کمی ایجاد میشود در حالی که در پسته این مکانیسم متفاوت است. پسته هر ساله غنچههای گل آذین فراوانی تولید میکند. بنابراین سالآوری در پسته بدلیل ریزش جوانهها است تا عدم تشکیل جوانهها. مکانیسم دخیل در ریزش جوانهها، با وجود فرضیات موجود در این زمینه، مبهم باقی مانده است. سالآوری ممکن است برمحتوای عناصر غذایی درخت و مصرف سالانه این عناصر تأثیرگذار باشد. بطور مثال در پسته، محتوای عناصر غذایی درختان در پاییز سال پُربار کمتر از این مقدار در سال کمبار است.
از عوامل مؤثر در سالآوری درختان میوه میتوان به عوامل خارجی و داخلی دخیل در این پدیده اشاره نمود. عوامل محیطی، دما، فاکتورهای خاکی، تنشهای محیطی، تنش شوری و خشکی از جمله عوامل خارجی به شمار میآیند و هورمونهای رشد گیاهی مانند جیبرلین و سیتوکینین، کربوهیدراتها، عوامل تغذیهای از دسته عوامل داخلی هستند.
کمبود عناصر غذایی ممکن است سالآوری را تشدید کند. در بسیاری از درختان میوه گزارش شده است محلولپاشی عناصر پرمصرف و کممصرف میتواند در افزایش عملکرد درخت مؤثر باشد. میزان کافی از نیتروژن برای شکوفهدهی، تشکیل میوه و عملکرد محصول لازم است. نیتروژن در برگها و ساقههای جدید و در ساقههای قدیمی، در طی سال کمبازده (off-year) ذخیره شده و در طی سال پر بازده (on-year) برای حمایت از رشد گیاه استفاده میشوند. بسیاری از کشاورزان از محلولپاشی اوره بعد از برداشت جهت راهی برای حصول اطمینان از بالا بودن ذخیره نیتروژن در جوانهها استفاده میکنند. همچنین شواهدی مبنی بر نقش محلولپاشی اوره پس از برداشت در کاهش بروز بیماریها در سال بعد گزارش شده است. هاردي (2008) نشان داد که گل انگیزی در اواخر تابستان و اوایل پاییز در ارقام مرکبات در مناطق نیمهگرمسیر اتفاق میافتد. راویشانکار و همکاران (1989) مشاهده نمودند که بالاترین عملکرد درختان انبه در سالهای کمبار به دنبال محلولپاشی یک درصد نیتروژن در شهریور ماه سال پر بار حاصل شد.
هارلی و همکاران (1949) رشد درخت سیب را متأثر از ذخیره غذایی و جذب و دریافت عناصر غذایی در سال جاری دانسته و عنوان نمودند با افزایش سن درخت اهمیت ذخیره غذایی افزایش مییابد. نیومرا وهمکاران (1997) اظهار داشتند کوددهی در تشکیل میوه، کمیت وکیفیت محصول و مغز، بهویژه مصرف موضعی بور در فرآیند زایشی بسیاری از درختان حائز اهمیت است. مصرف پاییزه بور میتواند تشکیل میوه را در آلو بهبود دهد.
مصرف خاکی عناصر ریزمغذی از جهت توزیع یکنواخت مقادیر کم کود با مشکلاتی همراه است. اخیراً بدلیل افزایش استفاده از سیستمهای آبیاری مکانیزه، بویژه آبیاری قطرهای، کودآبیاری به روشی کارآمد جهت رساندن مقادیر دقیقی از عناصر غذایی به هر درخت تبدیل شده است. محلولپاشی عناصر ریزمغذی بدلیل تأمین مقادیر مورد نیاز درخت از عنصر مذکور، روش موفقی است. با این وجود تمامی گونهها در جذب عناصر غذایی از طریق برگ و محلولپاشی به یک اندازه کارآمد نیستند و درختان سیب نسبت به سایر گونههای میوه قابلیت بهتری برای جذب عناصر غذایی از طریق برگ دارند.
بور یک عنصر ریزمغذی ضروری است. عدم وجود مقادیر کافی از این عنصر باعث کاهش عملکرد در سیب و گلابی میشود. تأثیر اصلی بور در درختان میوه، نقش این عنصر در تشکیل میوه است. تحقیقات اخیر حاکی از نقش این عنصر در گلدهی و تشکیل جوانه، تشکیل دانه گرده در ذرت و رشد لوله گرده در گونههای غیر مثمر است.
در حال حاضر بیشتر کشاورزان به منظور تغذیه بور، از روش محلولپاشی این عنصر استفاده میکنند. از آنجایی که کمبود موقتی بور میتواند محدود کننده تشکیل میوهها باشد، هدف از برنامه محلولپاشی بور، افزایش این عنصر در جوانههای گل است. محلولپاشی بور اغلب در اوایل پاییز پس از برداشت و یا پیش از بازشدن شکوفهها استفاده میشود. اگر درختان سیب دارای مقادیر کافی از بور باشند و علائم ظاهری کمبود در آنها بروز نکرده باشد، زمان محلولپاشی و تغذیه بور در آنها حیاتی نیست.
تشخیص این موضوع که آیا میتوان بور را به محلولپاشی اوره پس از برداشت اضافه نمود و نیاز به کاربرد بور در بهار سال بعد را برطرف نمود، حائز اهمیت است. سانچز و همکاران (1998) با استفاده از ایزوتوپ پایدار 10B نشان دادند برای گلابی یک مرتبه محلولپاشی بور پس از برداشت بطور چشمگیری غلظت این عنصر را در جوانه گل و خوشه گل در زمان شکوفه کامل افزایش داد. بنابراین مقادیر کافی از عنصر بور برای تشکیل و رشد میوه و رشد اندام هوایی در دسترس بود. هنگامی که اوره به محلولپاشی بور اضافه شد، جذب بور افزایش یافت.
تحقیقات بر روی محلولپاشی در درخت بادام حاکی از افزایش باردهی و بهبود کارایی کود است. نرخ تشکیل میوه به عوامل متعددی مانند گلدهی، غلظت عناصر معدنی و شرایط محیطی مانند دما، رطوبت نسبی، باران، باد و ... بستگی دارد. بخش اعظم تولید تجاری پسته در مناطق خشک و نیمهخشک و اکثراً تحت تنش آبی قرار دارد. نیومرا (1995) اظهار داشت کمبود بور در کاهش گردهافشانی و کاهش رشد لوله گرده مؤثر است. استفاده از بور میتواند کمبود فعلی بور را برطرف کرده و همچنین بور مورد نیاز برای گلها و بافتهای میوه در حال توسعه تأمین کند. مطابق با یافتههای ویورس (1996) کمبود روی و بور باعث رشد غیر طبیعی میوه و ریزش میوه و درنتیجه کاهش عملکرد در درخت بادام میشود. ستمایر (1997) نقش ریزمغذیها بویژه روی و بور را بر باردهی و تشکیل و ریزش میوه در درخت بادام قابل ملاحظه و معنیدار دانستند. به گفته براون و همکاران (1995) محلولپاشی بور در زمان خفتگی درخت پسته، باعث بهبود گردهافشانی و افزایش عملکرد و کاهش درصد پستههای توخالی و افزایش غلظت بور در برگ درخت پسته میشود. همچنین بانینسب و همکاران (2007) کاربرد نیتروژن را روشی مناسب در کنترل سالآوری پسته عنوان نمودند.
بطور کلی از عوامل مؤثر در کاهش سالآوری میتوان به هرس، برنامه آبیاری و تغذیه عناصر غذایی اشاره نمود. کمبود عناصر غذایی، بهویژه نیتروژن، در طی دوره توسعه جوانههای گل، بر رشد رویشی، اندازه میوهها و گلدهی در سال بعد تأثیرگذار است.