به طور کلی اقلیم سردسیر شمالی در شمال غرب و شمال مرکزی، منطقه غرب ، جنوب مرکزی، مناطق شرق و استان فارس شرایط لازم را برای پرورش درختان میوه مناطق معتدله و سرد مانند آلو، گیلاس، آلبالو، شلیل، هلو، زرد آلو، فندق، بادام، گردو، به و انگور را دارند. اقلیم نیمه سردسیر و خشک فلات مرکزی ایران برای رشد و پرورش انار، انجیر، پسته و انگور مناسب است. اقلیم نیمه گرمسیر ساحلی شمالی شرایط مناسب را برای کشت و کار مرکبات، کیوی، خرمالو، زیتون و چای و اقلیم گرمسیری خشک و مرطوب جنوب کشور منطقه مناسب برای پرورش خرما، موز و انبه را فراهم نموده است. شرایط آب و هوایی از اصلیترین موضوعات احداث باغ است. در احداث یک باغ جدید دو حالت ممکن است وجود داشته باشد در حالت اول کاشت درختان میوه بخصوصی مانند خرما، پسته، سیب، بادام و ... مورد نظر است که برای کشت آن باید زمین مناسبی یافت. در حالت دوم که عمومیت بیشتری دارد، زمین خاصی در منطقهای موجود است و در نتیجه باید درختی که با آن زمین و منطقه سازش دارد، کشت شود. در هر دو حالت، احداث باغ شامل سه مرحله است: 1- مطالعه عوامل محیطی 2- مطالعه عوامل اقتصادی؛ 3- تهیه زمین و کاشت نهال که در این بخش شما با چگونگی آمادهسازی زمین باغ آشنا خواهید شد.
خاک زراعی مناسب
بافت خاک را ذرات رس (قطر آنها کمتر از 0.002 میلیمتر) ، سیلت (0.05-0.002 میلیمتر) و شن (2-0.05 میلیمتر) تشکیل میدهند. خاکهای لومی از نظر زراعی بافتهای مناسبی هستند و به میزان مناسب حاوی ذرات شن، سیلت و رس میباشند. میزان رطوبت خاک در رشد و نمو درختان میوه اهمیت زیادی دارد.
نقطه پژمردگی دائم (PWP): درصد رطوبتی از خاک است که گیاه پژمرده میشود.
ظرفیت مزرعه (FC): میزان رطوبتی است که در برابر نیروی ثقل زمین در خاک باقی میماند.
نقطه اشباع (SP): میزان رطوبتی از خاک است که تمامی خلل و فرج خاک از آب پر میشود.
در اثر نیروی ثقل مقداری از آب به اعماق خاک نفوذ میکند و باقی مانده آب در خاک، رطوبت مزرعه را تشکیل میدهد. اگر از رطوبت ظرفیت مزرعه، درصد پژمردگی دائم کسر شود، میزان رطوبت باقی مانده را «رطوبت قابل استفاده» مینامند که توسط ریشه گیاه قابل جذب میباشد. نوع بافت خاک در ظرفیت مزرعه، نقطه پژمردگی و درصد آب قابل استفاده خاک تأثیر دارد.
درصد آب قابل استفاده در خاکهای سنگین بیشتر است، اما در این نوع خاکها، رشد ریشه به کندی انجام میگیرد. پراکندگی ریشه در خاک نیز تحت تأثیر نوع خاک قرار میگیرد. در خاکهای سنگین، پراکندگی ریشه در خاک غیریکنواخت میباشد. انتقال آب در خاک و جذب آن توسط گیاه تحت تأثیر پتانسیل آب قرار میگیرد. پتانسیل آب مقدار انرژی آزاد در یک مولکول گرم آب است و واحد آن بار میباشد. پتانسیل آب در خاک شامل پتانسیل اسمزی، پتانسیل ماتریکس و پتانسیل ثقلی و پتانسیل آب در گیاه شامل پتانسیل اسمزی، پتانسیل فشار یا تورژسانس میباشد. هرگاه پتانسیل آب در گیاه منفیتر از پتانسیل آب در خاک باشد، گیاه میتواند رطوبت خاک را جذب کند. پتانسیل آب در گیاه در اثر تعریق، منفیتر میشود و یک شیب پتانسیل آب به وجود میآید که موجب جریان آب از خاک به طرف ریشه میگردد. بسته شدن روزنهها در طول روز به رطوبت خاک بستگی دارد. اگر میزان رطوبت خاک کمتر باشد، روزنهها زودتر بسته میشوند و رشد گیاه کاهش مییابد.
عمق خاک از مواردی است که باید قبل از احداث باغات میوه، مورد مطالعه قرار گیرد زیرا ریشههای درخت میوه تا عمق 1 الی 3 متری خاک نفوذ میکنند.
توجه!
در مناطق با سطح آبهای زیرزمینی بالا، نیاز به زهکشی میباشد. در خاکهایی که ارتفاع آبهای زیرزمینی از سطح خاک کمتر از یک متر باشد، رشد ریشه کاهش یافته و ریشه با کمبود اکسیژن مواجه میگردد.
ریشه برخی از درختان میوه از قبیل مرکبات ، بادام ، زردآلو، هلو و گیلاس به کمبود اکسیژن حساس میباشند.
گموز
پدیده گموز یا صمغ زدگی را میتوان در درختان میوه سردسیری و مرکبات مشاهده نمود که در اثر حمله برخی از باکتریها و قارچها به طوقه گیاه حاصل میشود. در برخی از موارد، این عارضه ناشی از اختلال در میزان رطوبت، بالا بودن آب تحتالارض و یا تغییر متناوب سطح آب از علل دیگر بروز گموز میباشد.
فلج گیاهی
دمای بیش از حد خاک، توقف رشد ریشه در اثر رطوبت ناکافی و یا غرقاب شدن ناحيه ریشه از عوامل پدید آورنده فلج گیاهی در درختان میوه حساس از جمله گردو میباشد.
از مشکلات دیگری که خاک میتواند برای پرورش درختان میوه داشته باشد، میزان شوری آن است که از مواد محلول خاک به ویژه کربناتها، سولفاتها، کلسیم، منیزیم و سدیم ناشی میگردد.
هدایت الکتریکی
هدایت الکتریکی خاکهای شور بیشتر از 4 دسیزیمنس بر متر و معمولاً درصد سدیم تبادلی این خاکها بیشتر از 15 درصد و pH آنها بین 8.5 الی 10 میباشد.
درصد سدیم تبادلی، برای مشخص کردن قلیایی بودن خاک مورد استفاده قرار میگیرد. اگر درصد سدیم تبادلی خاک در حدود 15الی 30 باشد، این خاک از نظر کشاورزی غیرقابل استفاده میشود.
شخم
شخم، زیر و رو کردن خاک است که در نتیجه این عمل، خاک نسبت به آب و هوا نفوذپذیر شده و فعالیت میکرو ارگانیسمهای هوازی افزایش مییابد. تهیه زمین در بسیاری از موارد با شخم آغاز میشود که خود مهمترین مرحله در تهیه زمین محسوب میشود. چنانچه شخم زدن با توجه به رطوبت و عمق خاک و به طور کلی با رعایت اصول آن انجام نشود، نه تنها نتایج مفیدی در برنخواهد داشت بلکه غالباً میتواند به خرابی بستر بذر و گاهی خسارتهای جبرانناپذیری منجر گردد. شخم زمین باید به گونهای انجام پذیرد که:
1- قطعات شخم نخورده باقی نمانده؛
2- تسطیح زمین بهم نخورده؛
3- تراکم خاک به حداقل رسیده؛
4- حداکثر صرفهجویی در وقت به عمل آید.
بهترین زمان شخم زدن بلافاصله بعد از برداشت محصول است، زیرا خاک هنوز رطوبت دارد و راحتتر شخم میخورد.
ادوات خاکورزی اولیه (گاوآهن) از لحاظ نیروی کشنده، به دو نوع دامی و تراکتوری تقسیم میگردد و هر دو میتوانند یک طرفه و یا دو طرفه باشند.
شخم زدن، برحسب شکل زمین و توپوگرافی و نوع گاوآهن، میتواند به اشکال گوناگونی انجام شود.
معمولترین الگوی شخم، روش معروف به سَرِ زمینی است. در این روش، ابتدا خطی را در ابتدا و انتهای زمین میکشند تا ناحيه محصور در میان این دو خط را شخم بزنند. این خط با شخم زدن با نوک خیشها انجام میگیرد. پهنای قطعه زمین در هر دو انتها باید آنقدر باشد که تراکتور روی آن به راحتی دور بزند. این الگو را خود به دو روش وسط به کنار یا کنار به وسط میتوان اجرا نمود.
تنظیمات ادوات شخم
در چگونگی کار و تنظیمات گاوآهن برگرداندار به سه عامل مهم باید توجه داشت:
تراز بودن گاوآهن در هنگام اجرای شخم شامل تراز طولی و عرضی؛
سرعت حرکت تراکتور و ماشین؛
تنظیم عمق کار.
در هنگام عملیات شخم زدن، تنظیمات درست و تراز بودن گاوآهن، باعث یکنواختی عمق شخم میگردد.
اگر گاوآهن، تراز طولی نداشته باشد، عمق شیار شخم در خیشها مساوی نبوده و کف شیار به شکل پلهای در میآید.
گاوآهن بشقابی
از لحاظ نحوه تأثیر بر خاک، تا حدی به گاوآهن برگرداندار شباهت دارد. خیشهای بشقابی مقعر و گردان گاوآهن بشقابی، در هنگام کار، تا حدی خاک را بر میگرداند. با توجه به گردش خیشها و در نتیجه کاهش اصطکاک و برش مواد سطحی، علیرغم ناقص برگرداندن خاک، در شرایط زیر که گاوآهنهای برگرداندار قادر به کار با عملکرد مناسب نیستند، استفاده از گاوآهنهای بشقابی توصیه میشود:
زمینهای سفت و خشک که گاوآهن برگرداندار به سختی در آنها نفوذ میکند.
زمینهای چسبنده که گاوآهن برگرداندار در آن، حالت خاک چسبی پیدا میکند.
زمینهای بسیار ساینده، ناهموار و ریشهدار که در آنها سایش و آسیبهایی که بر خیشهای برگرداندار وارد شده، عامل بازدارنده است.
زمینهای کلشدار و ریشهدار که باعث گرفتگی گاوآهنهای برگرداندار میشوند.
زمینهای دارای لایههای سخت عمیق، از جمله لایه حاصل از کار مداوم گاوآهنهای برگرداندار در عمق ثابت.
برای شخم عمیق تا حدود 40 سانتیمتر (با انواع بسیار بزرگ بشقابها).
گاوآهنهای چیزل
در فارسی، گاوآهنهای چیزل بر اساس شکل تیغه آنها قلمی، پنجه غازی و شفرهای نامیده میشوند. اما هیچ یک از این نامها عمومیت ندارند. کاربرد گاوآهنهای چیزل در مواردی لازم است که برگرداندن خاک (علیرغم اثرهای مفید آن) توصیه نمیشود، برای مثال در مواردی که بقایای گیاهی به دلیل کنترل فرسایش نباید به زیر خاک بروند یا ضمن محدود کردن تبخیر سطحی، باید سبب نفوذ بهتر و ذخیرۂ حداکثر رطوبت شوند، با گاوآهنهای چیزل میتوان گیاهان هرز را کنترل کرد. همچنین با کاربرد آنها در عمقی بیشتر از عمق گاوآهنهای برگرداندار، میتوان لایه سخت ناشی از کار مداوم گاوآهنهای برگرداندار را در زمین شکست.
اصلاح خاک
اصلاح کنندههای خاک به موادی گفته میشود که بر روی خصوصیات ساختمان و بافت خاک تأثیر گذارند، مانند میزان جذب آب و یا میزان جذب عناصر غذایی در زمانی که کود به خاک اضافه میشود. اصلاح کنندههای خاک میتوانند بر روی ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک اثر بگذارند اما عمدتاً برای اصلاح شرایط فیزیکی خاک استفاده میشوند. ویژگیهای شیمیایی و زیستی خاک را میتوان با موارد دیگر و با هزینه کمتر اصلاح کرد. اصلاح کنندهها برای اصلاح وضع تهویه و قابلیت کشت خاکهای ریزبافت یا متراکم، افزایش نسبی ظرفیت رطوبت و مواد غذایی خاکهای ماسهای، یا برای کاهش وزن در واحد حجم، هنگامی که ممکن است وزن اضافی مشکل ایجاد کند، به خاک افزوده میشوند. اصلاح کنندههای معدنی پومیس، ورمیکولایت و پرلیت در خاک اگر متراکم نباشند، تقریبا دائمی هستند. مواد آلی تورب خزهای، پوست گیاه، خاک اره، کود حیوانی و کمپوست معمولاً بیشتر مورد استفاده قرار میگیرند، اما برای تجزیه آنها به گذشت زمان احتیاج میباشد. برای این منظور اصلاح کننده خاک، برای آنکه تأثیر زیادی داشته باشد، باید حداقل 50 درصد حجم خاک را تشکیل دهد. در اصلاح خاک برای کاشت درختان میوه نکات زیر باید مدنظر قرار گیرد:
1- اضافه کردن اصلاح کنندههایی مانند کود دامی، خاک اره، ماسه و ... فقط در محدوده کشت درختان (چالههای کاشت) انجام شود.
2- اضافه کردن برخی از اصلاح کنندهها ممکن است باعث ایجاد حالت سمیت در خاک شود مانند خاک اره بعضی از درختان. بنابراین لازم است قبل از به کار بردن اصلاح کنندههای ناشناخته آزمایشات لازم روی آنها انجام شود.
3- این مواد باید در عمق 10سانتیمتری خاک به طور یکسان پخش شود.
4- در صورت استفاده از مواد اصلاح کننده نظیر اسفاگنوم باید مراقب برهم خوردن تعادل نیتروژن موجود در خاک باشیم.
5- حتیالامکان از ماسه به دلیل ایجاد تخلخل کمتر در خاک به عنوان اصلاح کننده استفاده نشود.
اصلاح خاک با مواد آلی یا دیگر مواد اساساً خاک را سبک میکند به طوری که برخی از ذرات در فاصلهای از هم گستردهتر میشوند. متأسفانه هنوز برخی افراد، ماسه را به عنوان اصلاح کننده پیشنهاد میکنند. اما باید دانست با افزودن ماسه، ذرات ریزتر جای خالی بین دانه های ماسه را اشغال میکنند که مخلوطی با چگالی بیشتر و تخلخل کمتر ایجاد میکنند بنابراین ماسه، اصلاح کننده خوبی برای کار نیست.
نیاز کودی درختان
درختان میوه، به طور معمول تا آغاز باروری، از میان مواد غذایی اصلی (نیتروژن، فسفر، پتاسیم)، تنها به نیتروژن اضافی نیاز دارند و مقدار فسفر و پتاسیم موجود در خاک برای تأمین نیازهای آنها تا زمان باروری کافی است، مگر اینکه خاک از نظر این دو عنصر، کمبودی داشته باشد. مناسبترین روش برای تعیین میزان کود، آزمایش خاک است که بعد از آن میتوان با دقت، میزان کود را تعیین و به مصرف گیاه رساند. ولی در حالت معمول برای اضافه کردن نیتروژن به خاک، فرمول کلی و بسیار تقریبی به وسیله باغداران به کار گرفته میشود. طبق این فرمول، بر حسب میزان رشد، بین 60 تا 90 گرم نیتروژن خالص به ازای هر سال سن درخت و حداکثر 500 تا 1000 گرم، به درخت داده شود. بدین ترتیب، یک درخت پاکوتاه به ازای هر سال 60 گرم و یک درخت قوی و با رشد خوب به ازای هر سال سن خود، 90 گرم نیتروژن در سال دریافت خواهد کرد و پس از رسیدن به میزان حداکثر، مقدار کود دریافتی سالیانه آنها به ترتیب در 500 و 1000 گرم ثابت خواهد ماند که باید در دو یا سه نوبت، یک بار در اول بهار و یک تا دو بار در طول فصل رویش، به درخت داده شود. میزان مصرف کودهای فسفر و پتاس بر حسب نوع گیاه و مقدار این کودها در خاک، 50 تا 150 کیلو در سال در هر هکتار است. بدین منظور کودها باید با خاک زیر سایهانداز درخت مخلوط گردند. برای تعیین مقدار مورد نیاز از عناصر یاد شده، بهترین راه، تجزیه برگ و اندازهگیری مقدار عنصر مورد مقایسه آن با مقدار یک گیاه سالم و با اعداد جداول خاصی است که برای این کار وجود دارد. کودهای حیوانی دارای ارزش غذایی کمتری هستند و بیشتر به خاطر بهبود خواص فیزیکی خاک و بالا بردن قدرت نگهداری آب، مورد مصرف قرار میگیرند. برحسب میزان مواد آلی موجود در خاک، مصرف 10 تا 40 تن کود دامی پوسیده در سال در هر هکتار باغ توصیه شده است. در بسیاری از موارد، کشت گیاه به ویژه گیاهان یک ساله از تیره لوبیاسانان که قدرت تثبیت نیتروژن هوا را دارند، در بین درختان باغ توصیه میشود. این گیاهان، هنگامی که در آخر فصل رشد از طریق شخم زدن با خاک مخلوط شوند، اولاً مانند کودهای دامی، خواص فیزیکی خاک را بهبود میبخشند، ثانیاً با رها کردن نیتروژن تثبیت شده خود در خاک، حاصلخیزی آن را بالا میبرند.
تجزیه خاک با توجه به این که درختان میوه سالها در زمین میمانند و رشد و نمو میکنند، اضافه کردن مواد غذایی در طی دوران رشد هزینه زیادی دارد لذا برای کاهش این هزینهها و جلوگیری از وارد شدن استرس و کاهش رشد درختان، قبل از کاشت اقدام به انجام آزمایش خاک جهت تعیین کمبود عناصر غذایی مینمایند. روش عملی این است که از آزمایشگاههای تجزیه خاک برای تعیین میزان مواد غذایی موجود در خاک کمک خواسته میشود.
آزمایشگاه نیز بعد از نمونهبرداری و انجام آزمایش، نتایج آن را در قالب تعدادی جدول به باغدار ارائه مینماید.
تفسیر نتایج آزمایشگاه باید توسط یک کارشناس تغذیه درختان میوه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و توصیههای کودی آن در عملیات آمادهسازی خاک مورد استفاده قرار گیرد.
آزمایشگاه آب، خاک، گیاه و کود رویانا در مجموعه ترنم سبز به کمک دانشآموختگان ممتاز دانشگاهی و بکارگیری پیشرفتهترین تجهیزات آزمایشگاهی آماده ارائه خدمات در راستای انجام آزمایش آب، خاک، گیاه و کود و همچنین ارائه توصیه کودی بر اساس آزمایش صورت گرفته، میباشد.
شمارههای تماس: 09130951619
کوددهی درختان میوه
برای رشد مطلوب درختان میوه، با در نظر گرفتن میزان عناصر غذایی خاک، pH خاک، بافت و ساختمان خاک، شرایط اقلیمی منطقه و نوع گیاه، کوددهی منظم، اجباری میباشد.
کوددهی
برای اینکه یک تولید موفق داشته باشیم عملیات کوددهی قبل از کاشت یکی از مهمترین مراحل احداث باغ میوه میباشد که رعایت نکات زیر میتواند به این امر کمک نماید:
1- قبل از کاشت درختان عمليات تجزیه خاک توسط آزمایشگاه معتبر انجام شود؛
2- نتایج این آزمایش باید توسط متخصص درختان میوه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و توصیه کودی آن به دقت انجام شود؛
3- در توصیه کودی انجام شده میزان مواد آلی موجود در خاک حتیالامکان تا 5 درصد حجم خاک در نظر گرفته شده و میزان کمبود خاک مورد نظر از این لحاظ جبران شود؛
4- ضمن مشورت با متخصص تغذیه درختان میوه به صورت سالیانه این آزمایشات تکرار و تغییرات لازم در خاک داده شود؛
5- روش آبیاری خود را مشخص نموده و تغییر ندهیم، در غیر این صورت باید توصیههای کودی آن نیز تغییر یابد؛
6- ایجاد یک خاک سبک با اضافه کردن مواد آلی به خاک به طور ساليانه از ایجاد حالت سمیت (زیاد بودن) مواد غذایی و یا کمبود جلوگیری میکند؛
7- برای انجام آزمایش خاک در سالهای بعد از کاشت، بهترین زمان انجام آن در بهار و قبل از اضافه کردن هر نوع کود میباشد.
مهمترین کودهایی که در باغهای میوه مورد استفاده قرار میگیرند عبارتاند از: کودهای معدنی و کودهای آلی.
کودهای دامی
یکی از مهمترین منابع کودهای آلی برای مصرف در باغهای میوه، کودهای دامی میباشند. کودهای دامی ساختار خاکها را اصلاح میکنند. این کودها در خاکهای سنگین رسی باعث پوک شدن و بهبود تهویه خاک و افزایش قدرت نگهداری آب در خاک میشوند. در خاکهای سبک (شنی)، باعث افزایش چسبندگی ذرات خاک و افزایش قدرت نگهداری آب و جلوگیری از آبشویی عناصر محلول میگردند. کودهای آلی به تنهایی برای تقویت باغ کافی نیستند و برای تأمین مواد غذایی مورد نیاز گیاه باید از کودهای شیمیایی نیز استفاده شود.
کودهای دامی به دو دسته تقسیم میشوند: کودهای سرد و کودهای گرم
کود گاوی را کود سرد و کودهای گوسفندی و اسبی را کودهای گرم مینامند. گرم یا سرد بودن کودها مربوط به مقدار حرارت حاصله از تجزیه آنها میباشد.
میزان مصرف کود دامی
میزان مصرف کود دامی بستگی به نوع خاک و گیاه و درجه پوسیدگی کود دارد. هر قدر کود پوسیدهتر باشد مقدار مصرف آن کمتر شده و به نصف مقدار کود تازه میرسد. مقدار کود پوسیده مصرفی جهت باغهای میوه بین 10 تا 40 تن در هکتار میباشد. کود دامی را میتوان به وسیله کودپاش در بین ردیفها پخش نمود و سپس به وسيله دیسک با خاک مخلوط کرد.
کودهای گیاهی
کودهای گیاهی از پوسیده و تخمیر شدن باقی مانده گیاهان و درختان از قبیل کاه و کلش و برگ و سرشاخههای درختان یا از کود سبز به دست میآیند. مزیت این کودها در این است که مقادیر قابل توجهی هوموس و خاک سیاه تولید میکنند و بر حاصلخیزی خاک میافزایند.
توجه!
کودهای حیوانی را نباید بدون پوشش خاکی در هوای آزاد ذخیره کرد، زیرا در اثر تخمیر مقادیر زیادی از ازت آنها از بین خواهد رفت.
بهتر است در زمینهای سنگین، کودهای دامی هنگام پاییز و با شخم به زمین داده شود در صورتی که در اراضی شنی و سنگلاخی اگر این عمل در اواخر زمستان یا اوایل بهار و بعد از تشکیل میوهها انجام گیرد، نتیجه بهتری به دست خواهد آمد.
کودهای شیمیایی
این کودها شامل املاح قابل جذب عناصر اصلی هستند که یا به صورت طبیعی از معادن استخراج و پس از آمادهسازی به مصرف میرسند و یا به صورت مصنوعی در کارخانجات کود شیمیایی ساخته میشوند. کودهای شیمیایی خیلی سریعتر از کودهای آلی به وسیله گیاهان به مصرف میرسند. بنابراین لازم است هر سال نیتروژن یا هر چند سال یک مرتبه فسفر و پتاسیم به مقادیر متناسب با سن و نوع درخت به خاک افزوده شوند.
توجه!
کودها اعم از آلی و شیمیایی باید زیر چتر سایهانداز درختان بارور به فاصله نیم متر از تنه و نیم متر بیشتر از حدود چتر درخت داده شوند تا بیشتر ریشهها بتوانند از آنها بهرهمند گردند.
ریختن کود در پای درخت و نزدیک تنه و طوقه درخت موجب میشود که بیشتر کود هدر رفته و جذب آن به حداقل برسد.
کود پاشها
کودپاشها، ماشینهایی هستند که برای پخش کودهای دامی و شیمیایی در باغ استفاده میشوند.
کودپاش کود دامی
همان طور که میدانید، کودهای دامی ممکن است به صورت مایع یا جامد باشند. در صورتی که کود دامی به صورت مایع باشد، از کودپاشی که شبیه آبپاش است، استفاده میشود. این کودپاشها برای ذخیره کردن مایع کود، دارای مخزن بوده و ممکن است در پشت مخزن، لولهای وجود داشته باشد که به فواصل معین روی آن سوراخ شده باشد. جریان مایع کود به لوله را میتوان با یک شیر کنترل کرد.
کودپاش مخصوص کود دامی جامد
این کودپاشها شبیه یک تریلی معمولی بوده و با ظرفیتهای متفاوت در بازار موجود میباشند. کف مخزن این کودپاشها، سیستم زنجیر نقاله قرار دارد که در فاصلههای معین دارای نبشیهایی است که با حرکت خود، کود را به سمت پشت دستگاه که فاقد دیواره است، منتقل میکند. در عقب تریلی، محورهایی که مجهز به پره هستند، نصب شده که با چرخش خود کودها را نرم و پخش میکنند. نیروی محرک زنجیرها و پخش کننده توسط محور تواندهی یا چرخ حامل، تأمین میشود. بعضی از کودپاشها دارای پرتاب کننده هستند که میتوانند کود را به فواصل دورتری پرتاب کنند.
کودپاش مخصوص کود شیمیایی
رایجترین کود شیمیایی، کودهای دانهای خشک هستند که برای کوددهی باغات مختلف مورد استفاده قرار میگیرند. این کودها معمولاً بر اساس نتایج آزمایش خاک، نوع درخت، نوع روش آبیاری و ... مورد استفاده قرار میگیرند. ماشینی که برای پخش این کودها در سطح مزرعه استفاده میشود، یک نوع بذر پاش دوار میباشد. این ماشینها کود را به طور یکنواخت بر روی سطح زمین پخش میکنند. ساختمان این ماشینها از یک مخزن قیف مانند که دهانه بالای آن وسیع و در پایین تنگ میشود، تشکیل شده است. در داخل مخزن یک همزن و پایین مخزن دریچههای خروج کود قرار دارند. هنگام کار، کود از دریچههای خروج بر روی صفحه پخش کننده ریخته میشود و به دلیل چرخش پخش کننده، کودهابه اطراف پخش میشوند. پخش کننده ممکن است از نوع صفحهای یا نوسانی باشد. نیروی حرکت پخش کننده از محور تواندهی تراکتور تأمین میشود.
کود سبز
از کود سبز میتوان قبل از احداث باغ استفاده نمود. محاسن کود سبز شبیه کود دامی میباشد. ولی مخارج اضافه کردن آن به خاک بیشتر از کود دامی است.
یکی از راههای افزایش ماده آلی خاک، استفاده از کود سبز میباشد. منظور از کود سبز، شخم زدن گیاه کاشته شده در خاک پس از رشد کافی و بدون برداشت محصول است. مهمترین ویژگیهایی که کود سبز باید داشته باشد، عبارتاند از:
1- فصل رشد کوتاهی داشته باشند؛
2- رشد بالایی داشته و در نتیجه با برگرداندن آن به خاک میزان مواد آلی خاک افزایش یابد؛
3- رشد ریشههای آن زیاد بوده، در نتیجه از فرسایش خاک جلوگیری کند؛
4- بتواند مواد غذایی را از اعماقی از خاک که گیاهان دیگر نمیتوانند از آنها استفاده کنند، جذب نماید.
اثرات کود سبز
1- اضافه کردن نیتروژن به خاک؛
2- جلوگیری از شست و شوی مواد غذایی در خاک؛
3- مبارزه با علفهای هرز
4- افزایش نفوذپذیری خاک.
مهمترین گیاهانی که به عنوان کود سبز در کشت آبی ممکن است مورد استفاده قرار گیرند عبارتاند از: خلر، انواع لوبیا، چاودار، شبدر، جو و گندم سیاه. البته یونجه به عنوان کود سبز کاشته نمیشود، اما در صورتی که پس از حصول رشد کافی سبزینهای، به خاک برگردانده شود، بعضی از هدفهای کود سبز را تأمین میکند. گیاهانی مثل گندم سیاه، چاودار و شبدر ایرانی به خوبی در خاکهای فقیر رشد میکنند و در بهبود باروری و ساختمان خاکها مؤثر میباشند. در اراضی کوهپایهای نواحی اقلیمی با زمستان کمی سرد تا نیمه سرد و تابستان خشک ایران، از شبدر یک چین نیز به عنوان کود سبز استفاده میشود. کود سبز را حداقل دو هفته قبل از کاشت محصول اصلی به خاک برمیگردانند. هر چه میزان بافتهای نگهدارنده و چوبی شده کود سبز بیشتر و نیتروژن آن کمتر باشد و نیز هوا سردتر باشد، لازم است کود سبز با فاصله زمانی طولانیتری از کاشت محصول اصلی به خاک برگردانده شود.
نیاز به خرد کردن کود سبز قبل از اختلاط آن با خاک به ارتفاع بوته و میزان چوبی بودن ساقه بستگی دارد. با توجه به اینکه کود سبز غالباً جایگزین آیش فصلی میشود، مواردی که ضرورت خرد کردن آن وجود داشته باشد، کم است. اما چنانچه محصولی مثل باقلا پس از یک نیام چینی به عنوان کود سبز در خاک شخم زده میشود، لازم است ابتدا خرد شود.
در صورتی که از گیاهانی مثل یونجه يا شبدر به عنوان کود سبز استفاده میشود، باید ابتدا آنها را با علفکش مانند راندآپ خشک کرد و ۲ تا ۳ هفته بعد، در وضعیت گاورو بودن خاک را شخم زد. در غیر این صورت، رشد مجدد این گیاهان به وقوع پیوسته و به صورت علف هرز در خواهند آمد.
نباید کود سبز را به عنوان علوفه برداشت نمود و یا مورد چرای دام قرار داد. این عمل باعث خروج مواد غذایی از خاک گشته، اثر بخشی کود سبز را کاهش میدهد و ممکن است رشد و عملکرد محصول بعدی را نقصان دهد. چرای دام یا یک برداشت مختصر علوفه از کود سبز هنگامی امکانپذیر است که کود شیمیایی کافی به خاک داده شود.
به کارگیری کود سبز با توجه به شرایط کمبود آب در ایران، بیشتر برای نواحی پر باران ساحل خزر توصیه میشود. در این نواحی میتوان از گیاهانی مانند جو و چاودار به عنوان کود سبز استفاده نمود. در این شرایط، کود سبز را باید حدود یک ماه قبل از کاشت در خاک شخم زد تا پوسیدگی مناسبی اتفاق افتاده و رطوبت کافی برای رشد محصول اصلی در خاک ذخیره شود. به طور کلی ضرورت استفاده از کود سبز و نقش آن در افزایش محصول باید با انجام آزمایشهای دقیق به اثبات رسیده باشد. استفاده از کود شیمیایی و مدیریت صحیح مزارع، از اثر بخشی کود سبز میکاهد.
خاکهای مناسب
معمولاً درختان میوه طالب زمینهای مرغوب هستند و میزان احتیاج آنها متفاوت است. گروهی از درختان، طالب اراضی عمیق و نمدار بوده و گروهی دیگر در زمینهای گرم و نسبتاً خشک بهتر نمو میکنند. پارهای اراضی آهکی را میپسندند و بعضی از درختان در زمینهای سیلیسی، میوه مرغوب میدهند. مثلاً درخت مو در هر زمینی به عمل میآید (رشد میکند) ولو اینکه شنزار و آهکی باشد، ولی هرچه شرایط بهتر باشد میزان محصول و مرغوبیت آن نیز بیشتر خواهد شد. معایب خاک در باغبانی بیشتر شامل تراکم و سختی و یا سستی زیاد و یا خشکی و رطوبت بیش از اندازه آنها میباشد. خاکی را سخت و متراکم مینامند که رطوبت را مدت زیادی در خود نگه دارد و قابل نفوذ نباشد و در نتیجه تابش آفتاب و خشک شدن و تبخیر آب آن، سطح زمین سخت و سفت شده و سله بسته و شکاف بردارد؛ این نوع خاکها را «رسی» مینامند. در چنین خاکهایی به علت کمبود میزان هوا و زیادی رطوبت، درختان میوه رشد خوبی نداشته و اغلب میوه آنها قبل از رسیدن میریزد و برگهای آنها زرد شده و عمر درختان کم میشود، زیرا فقدان هوا و اکسیژن و زیادی رطوبت سبب فاسد شدن ریشه و از بین رفتن درخت میگردد. قابلیت نفوذ خاکهای شنی بر عکس خاکهای رسی به آب و هوا زیاد بوده و میزان نگهداری رطوبت آنها کمتر میباشد. از طرفی خاکهای شنی زود گرم میشوند و محصول درختان، در این خاکها زودتر میرسد و به علت فقدان مواد غذایی، گیاهان کاشته شده در این نوع خاکها ضعیف میشوند.
تهیه زمین در باغبانی
اگر زمین، شیبی حداکثر تا 5 درصد داشته باشد کشت درختان میوه بدون انجام عملیات مقدماتی، قابل انجام است ولی در شیبهای بالای 5 درصد، کشت درختان معمولاً روی خطوط تراز یا کنتور و بعضاً بر روی تراس انجام میشود (شیب 5 درصد یعنی در 100 متر طول، 5 متر اختلاف ارتفاع وجود دارد). شیب زمین برحسب جهت آن میتواند بر دما اثر مثبت و یا منفی داشته باشد. در نیم کره شمالی، یعنی جایی که کشور عزیزمان قرار دارد، شیبهای رو به جنوب حداکثر مقدار نور خورشید را دریافت میکنند. این گونه اراضی، در بهار زودتر گرم شده و در تابستان گرمتر و خشکتر میشوند و در پاییز دیرتر سرد میشوند. بنابراین در مناطق سردسیر خطر سرمازدگی زمستانه این اراضی کمتر ولی از نظر سرمازدگی بهاره سرمازدگی گلها بیشتر است و در کل فصل، رشد طولانیتری در اختیار گیاه قرار میگیرد. مثال بارز این نوع زمینها، اراضی واقع در شیبهای رو به جنوب دامنه البرز در کنار دریای مازندران است که از سایر نقاط آن منطقه برای کشت مرکبات مناسبتر است. شیبهای رو به شمال، درست بر عکس شیبهای رو به جنوب عمل میکنند و در مناطق گرمتر مانند استهبان و نیریز فارس برای کشت درختان خزاندار میتواند مفیدتر باشد. شیبهای رو به شرق و یا غرب حد واسط دو نوع دیگر هستند. پس در نقاطی که احتمال بروز سرمای دیررس بهاره زیاد است باید کوشش نمود تا جایی که امکان دارد باغهای میوه در زمینهای شیبدار احداث گردند که دلیل این امر سنگینتر بودن هوای سرد نسبت به هوای گرم است که بر روی سطوح شیبدار میلغزد و در نقاط گود و كفها جمع میگردد و به گیاهان موجود در آنجا آسیب میرساند.
تهیه بستر کاشت
به کلیه عملیاتی که بر روی خاک انجام شده تا بستر خاک آماده کشت نهال درختان میوه شود، عملیات تهیه بستر کشت میگویند. این عملیات به دو مرحله تهیه بستر کاشت اولیه و ثانویه تقسیم میشود و به طور کلی هدف از انجام این عملیات موارد ذیل میباشد:
1- فراهمسازی محیط مناسب برای رشد ریشه درختان میوه؛
2- کنترل علفهای هرز؛
3- کاهش فرسایش خاک؛
4- تنظیم رطوبت خاک (کاهش رطوبت در شرایط نبود زهکش مناسب و حفظ رطوبت خاک در شرایط خشکی).
خاکورزی مرسوم
تعداد عملیات انجام شده برای تهیه بستر کاشت، متغیر و در واقع تابع شرایط منطقه و نوع محصولات است.
عملیات تهیه بستر کاشت
1- دیسک زدن و خردکردن بقایای گیاه قبلی در باغ؛
2- شخم زدن و خرد کردن خاک؛
3- پشتهسازی و شکلدهی خاک؛
4- دیسک زدن یا کولتیواتور زنی؛
5- استفاده از هرس دندانه ای؛
6- استفاده از هرسهای بشقابی یا دندانهای پس از عملیات کاشت؛
7- وجین و سلهشکنی؛
8- یک یا چند بار کولتیواتور زنی در بین ردیفهای درختان.
عملیات تهیه بستر معمولاً در دو مرحله اولیه و ثانویه انجام میشود.
تهیه اولیه بستر کاشت
در تهیه اولیه بستر کشت، خاک بریده و خرد میشود و ممکن است همراه با برگرداندن خاک، بقایای گیاهی نیز دفن شوند، بالای خاک شخم خورده، مخلوط شده و یا اصولاً دست نخورده باقی بمانند. تهیه اولیه بستر کشت عمیقتر است و با شدت بیشتری انجام میشود و معمولاً در سطح خاک ناصافی به جا میگذارد.
تهیه ثانویه بستر کاشت
در این مرحله که بعد از مرحله اولیه صورت میگیرد خاک تا عمق کمتری تحت تأثیر قرار میگیرد و لایه سخت سطح خاک خرد و نرم و تا حدی فشرده و مسطح میشود. همچنین این مرحله، منافذ بزرگ زمین را میبندد، علفهای هرز را از بین میبرد و با تخریب لولههای موئین باعث حفظ رطوبت در خاک میگردد.
آماده کردن محل باغ
نحوه و مراحل تهیه زمین برای کاشت درختان میوه عبارت است از:
1- تسطیح زمین
برای آماده کردن زمین برای احداث باغ لازم است قبل از اجرای هر نوع عملیات دیگر در روی زمین، آن را تسطیح و ترازبندی نمود؛ زیرا درختان میوه به دلیل اینکه مدت زیادی در یک محل باقی میمانند، بنابراین باید کلیه عملیات مربوط به تهیه و آماده کردن زمین به خوبی انجام گیرد. در زمینهایی با شیب تند، محل مورد نظر برای احداث باغ باید به قطعاتی درآید که هر قطع آن بایستی مسطح باشد. در زمینهایی که شیب کمی دارند نیز در ابتدا باید به تسطیح و از بین بردن ناهمواریهای جزیی زمین اقدام کرد تا در اثر آبیاری و یا بارندگی، خاک زمین شسته نشود.
تسطیح عبارت است از صاف و هموار کردن زمین به منظور بهتر شدن وضع آبیاری و سایر عملیات کاشت و داشت. اگر زمین مورد کاشت مسطح و هموار نباشد، آب نمیتواند به طور یکنواخت و مرتب به تمام درختان برسد و خاک درختانی که در قسمتهای بلندی زمین کاشته میشوند، شسته شده و ریشه این درختان در مجاورت هوا قرار گرفته و خشک میشوند و برعکس درختانی که در قسمت گود زمین کاشته شدهاند به علت انباشته شدن خاکهای قسمتهای بلند در پای آنها، به اصطلاح خفه شده و در نتیجه از بین میروند. بنابراین تسطيح زمین یکی از کارهای ضروری برای کاشت درختان است. در دامنه تپهها نیز برای کاشت گیاهان باغی و درختان میوه، در ابتدا تپهها را به صورت تپه پلکانی تراز و هموار نموده و سپس عملیات کاشت را شروع مینماییم. عمليات تسطیح و ترازبندی زمینها به طور کلی توسط بولدوزر و لودر و گریدر انجام میگیرد.
2- کود پاشی
تنظیم میزان مواد آلی خاک مطابق با جدول تجزیه خاک انجام شده و توصیه متخصص تغذیه درختان میوه نیز در مصرف مقدار کود آلی خاک که شامل کود دامی و کود سبز میشود، مؤثر است و بر اساس نظر متخصص باید اقدام به اضافه نمودن کود به خاک نماییم.
3- شخم عمیق
پس از انجام عمل کودپاشی، به وسیله تجهیزات و ادوات شخمزنی، شخم عمیقی در حدود 30 تا 40 سانتیمتر در خاک میزنیم که اولاً كود به طور کامل با خاک مخلوط شود و ثانیاً خاک زمین مورد کاشت نرم شده تا عملیات بعدی به طور آسانتری انجام گیرد. عمل شخم زدن زمین همزمان با کود پاشی در بهار یا پاییز انجام میگیرد.
4- دیسک زدن
بر اثر شخم زدن عمیق در زمین مقداری کلوخ بزرگ به وجود میآید که در موقع کاشت و پیاده کردن نقشه و غیره اشکالاتی به وجود میآورند. برای خرد کردن این کلوخها احتیاج به عمل دیسک زدن میباشد. اصولاً دیسک عمود بر جهت شخم زده میشود تا شیارهایی که بین خيشهای گاوآهن به وجود آمده، هموار شود و در عین حال کلوخها نیز خرد شوند.
5- مالهکشی
پس از دیسک زدن، زمین را ماله میکشند. ماله ممکن است چوبی یا آهنی باشد. اکثراً ماله و هرس با هم زده میشوند، بدین ترتیب که اول هرس یا دندانه را به تراکتور یا هر وسیله دیگری که با آن کار میکنند، میبندند و در پشت آن ماله را به تراکتور وصل مینمایند. کار هرس جمعآوری ریشه علفهای هرز و نیز قلوه سنگهای موجود در سطح زمین میباشد و ماله نیز شیارهای کوچک حاصله از عملیات قبل را هموار و مسطح مینماید. عدم انجام مالهکشی باعث مشکلاتی در کاشت و پیاده کردن نقشه و غیره میشود.
6- گونیا کردن زمین
برای اینکه عملیات کشاورزی در باغ به صورت مکانیزه و با استفاده از ماشین آلات انجام شود، باید درختان بر روی ردیف و با فواصل مناسب کشت شوند، در نتیجه این عمل، ضمن کاهش هزینهها میتوان افزایش تولید را نیز انتظار داشت. برای اینکه درختان روی ردیفهای مشخص و به فواصل منظم از همدیگر کشت شوند، اقدام به گونیا کردن مینماییم. در عملیات گونیا کردن باید به این نکات توجه داشت:
1- فواصل کشت به گونهای باشد که درختان در حداکثر رشد خود روی هم سایه نیندازند؛
2- حریم باغ را رعایت نموده و اولین نقطه کشت طوری انتخاب شود که درختان به باغ مجاور وارد نشوند؛
3- زاویه تابش خورشید در فاصله بین ردیفها طوری باشد که نور به همه قسمتهای درختان بتابد؛
4- جهت سهولت کار میتوان از دستگاههای نقشهبرداری استفاده نمود.
7- ایجاد چاله
پس از آنکه محل درختان در زمین اصلی مشخص شد آنها را علامتگذاری و سپس به کندن گودها یا چالهها میپردازیم. چالهها به صورت دستی (بیل) و یا مته چالهکنی (تراکتور) ایجاد میگردند. در صورتی که برای حفر چالههای کاشت از مته (چالهکن) استفاده میشود، باید مراقب بود تا دیواره چالهها صاف و شیشهای نگردد. این حالت وقتی اتفاق میافتد که خاک رطوبت زیادی داشته باشد. در صورت بروز چنین حالتی باید دیواره چاله را به وسیله بیل و یا وسیله نوک تیز دیگری خراش داد.
زمان کندن چالهها
زمان کندن چالهها با زمان درختکاری در ارتباط است، بدین معنی که اگر موقع کاشت نهال، اواخر پائیز باشد چالهها نیز باید در پاییز کنده شوند ولی اگر نهالها در اول بهار یا اواخر زمستان کاشته خواهند شد میتوان چالهکنی را نیز به اواخر زمستان موکول نمود، ولی بهتر است باز هم در این زمان چاله در پائیز کنده شود تا بارندگیهای زمستانه چاله را پر از آب کرده و در اثر یخبندان، خاک اطراف چاله خرد و پوک شود. بدیهی است در این صورت در اواخر زمستان این چالهها کمی مرمت لازم داشته باشند.
با توجه به شرایط خاک و نوع درخت پس از عملیات مربوط به گودبرداری ( چاله کنی) اقدام به کاشت مینمایند. باید یادآور شد که بهتر است همیشه در موقع چالهکنی یا زمان حفر گودال حتماً به این موضوع توجه داشت که خاک سطحی (خاک زراعی) در یک سمت چاله و خاک قسمت عمیق چاله در جهت دیگر چاله ریخته یا تلمبار شود و در موقع پر کردن چالهها و کاشت نهال حتماً از خاک سطحی و زراعی استفاده شود و خاک زیرین و نامرغوب در سطح مزرعه پخش گردد. عملیات کاشت که بعد از عملیات تهیه زمین آغاز میگردد عبارت از کاشت نهال، ایجاد جویهای آبیاری در ردیف درختان، ایجاد جویهای آبرسانی اصلی در اطراف باغ از محل ورودی آب تا ابتدای جویهای ردیفهای درختان، سلهشکنی، وجین، آبیاری و سمپاشی میباشد. برای اینکه بتوان از دستگاههای مکانیزه در امر عملیات داشت استفاده نمود. باید درختان به طور منظم و با فواصل مشخص کشت شوند. برای انجام این کار باید از خط کشت مخصوصی که خطکش کاشت نام دارد، استفاده نمود. این خطکشها کمک مینمایند که درختان در یک ردیف قرار بگیرند.
فواصل کاشت
به طور کلی نکات مورد نظر در کشت نهال غالباً در باغات ایران کمتر رعایت میشود و بدون توجه به شرایط زندگی، انواع درختان میوه را با یک فاصله و نزدیک به هم میکارند. در نتیجه باغهایی با درختان نامنظم و ناموزون به وجود میآید که محصولات آنها نامرغوب و بسیار کم خواهد بود. فاصله کشت مناسب انواع درختان میوه با توجه به شرایط اقلیمی منطقه، نوع پایه و رقم متغیر میباشد.
برای یادگیری نکات آموزشی تهیه نهال مرغوب این پست را مطالعه کنید!!!
منبع: کتاب تولید و پرورش درختان میوه و زینتی، رشته کشاورزی، شاخه فنی و حرفهای، انتشارات سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، 1398